རྨ་ཀླུང་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ལ་གསར་དུ་དཔྱད་པ།

རྩོམ་སྒྲིག    སངས་དོན།     ཡོང་ཁུངས།   མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་རིག་དེབ།     བཤེར་འབེབས།    རིན་ཆེན་ཚེ་རིང་།

བླ་ཚང་བསོད་ནམས་དོན་གྲུབ། འབུམ་རམས་པ། ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་མཛེས་རྩལ་སློབ་གླིང་གི་དགེ་རྒན། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་གྱི་མཛེས་རྩལ་པ་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་མི། ཀྲུང་གོའི་མི་རིགས་བཟོ་སྐྲུན་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་མི། ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་ཐང་གའི་སྒྱུ་རྩལ་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་མི། ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་མི་རིགས་མཛེས་རྩལ་པ་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་མི་བཅས་ཡིན། ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་ནི་བོད་ཀྱི་མཛེས་རྩལ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་དང་ལག་ལེན་སྐོར་ཡིན། སྔ་ཕྱིར《ཐང་ག་འབྲི་ཚུལ》དང་།《མི་དང་ལྗོངས་དངོས་ཀྱི་རྣམ་པ་འབྲི་ཚུལ།》《སྲོག་ཆགས་འབྲི་ཚུལ།》《ཐང་གའི་ཐིག་རྩ།》《བོད་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ཆེན་པོ་བརྒྱད་ཀྱི་མུ་འབྲེལ་རི་མོའི་དཔེ་དེབ》བཅས་དཔེ་དེབ་བཅུ་གཉིས་ལྷག་པར་དུ་བསྐྲུན། གཞན《བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག》དང་།《ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ》《མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ》《བོད་ལྗོངས་སྒྱུ་རྩལ་ཞིབ་འཇུག》《ཀྲུང་གོའི་མི་རིགས་མཛེས་རྩལ》《སྤང་རྒྱན་མེ་ཏོག》《རེབ་གོང་སྒྱུ་རྩལ་ཞིབ་འཇུག》སོགས་དུས་དེབ་ཁག་ཏུ་དཔྱད་རྩོམ་བཅུ་གྲངས་ལྷག་སྤེལ་ཡོད།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་མདོ་སྨད་རྨ་ཀླུང་དན་ཏིག་དགོན་པའི་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་ཅེས་པའི་བྲག་ལྡེབས་ཀྱི་གནའ་བོའི་སྐུ་བརྙན་སྣ་ཚོགས་ཏེ། སྐུའི་རྟེན་སངས་རྒྱས་བྱང་སེམས་དང་། ཐུགས་ཀྱི་རྟེན་བདེ་གཤེགས་མཆོད་རྟེན། སྦྱིན་བདག་མཆོད་ཡོན་བཅས་ཀྱི་ངོ་མཚར་བའི་བྱུང་བ་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཁྱད་པར་དུ་སོ་སོའི་བཟོ་སྟངས་དང་ཆ་ལུགས་སོགས་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚངས་རིག་པ་དང་། པར་རིས་རིག་པ། ཡུལ་དངོས་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ཐབས་དང་རིག་པས་བརྟགས་ཤིང་དཔྱད་ནས། དེ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་སྣ་མང་གི་འབྲི་ལུགས་དང་ཙོང་ཁ་ཆེན་པོ་རང་སར་དར་བའི་རི་མོའི་འབྲི་ལུགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན་ཚུལ་དང་། ས་གནས་དམངས་སྲོལ་ཅན་དང་མི་རིགས་ཅན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་གསལ་ཚུལ་བསྒྲུབས་ཡོད་ལ། ཁྱད་པར་དུ་ལྡེབས་རིས་སུ་བཀོད་པའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་རི་མོའི་འབྲི་ལུགས་དང་ཡུལ་དེ་དང་འདབས་འབྲེལ་དུ་ཆགས་པའི་བྲག་ཕུག་གཞན་དག་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་འབྲི་ལུགས་ཞིབ་བསྡུར་དང་། རང་རེའི་ཆོས་འབྱུང་ཁག་ཏུ་གསལ་བའི་བླ་ཆེན་དགོངས་པ་རབ་གསལ་གྱི་སྐུ་ཚེའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དཔྱད་ནས། དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་འདི་དག་ནི་བླ་ཆེན་དགོངས་པ་རབ་གསལ་གྱིས་དུས་རབས་བཅུ་པ་ནས་བཅུ་གཅིག་པའི་དུས་མགོའི་བར་བཞེངས་པ་ཡིན་ཚུལ་བསྒྲུབས་ཡོད་ལ། དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ནི་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་གྱི་གནའ་བོའི་རི་མོའི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་རིན་ཐང་ཆེ་ཚུལ་དང་། གནའ་བོའི་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་དེ་རྒྱ་གར་དང་ཡ་གླིང་དབུས་མ་ནས་ཀྲུང་གོའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་ལུགས་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཚུལ་ལ་དཔྱོད་པར་ཡང་རིན་ཐང་ཆེ་ཚུལ་བརྗོད་ཡོད།

གནད་ཚིག དན་ཏིག །ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག ལྡེབས་རིས།

དང་པོ། བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་གནས་སྟངས། 

དན་ཏིག་དགོན་པ་ནི་བོད་བརྒྱུད་ནང་བའི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་འདུལ་བ་སྨད་དར་གྱི་སྡོམ་རྒྱུན་སྤེལ་ས་དང་། མདོ་སྔགས་ཀྱི་བསྟན་པ་ཡུལ་མདོ་སྨད་ལྷོ་བྱང་གི་རྒྱུད་དུ་དར་བའི་བསྟན་པའི་ཆུ་མགོ་ལྟ་བུ་ཡིན་པས་གནས་འདིར་བསྟན་འཛིན་གྱི་སྐྱེས་བུ་དམ་པ་མང་དུ་བྱོན་ནས་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་ལ་གཞོལ་བས་གང་ཟག་གིས་ཡུལ་ལ་བྱིན་གྱིས་རླབས་པའི་གྲུབ་བའི་གནས་ཁྱད་པར་ཅན་དུ་གཏོགས། ཕྱི་དར་ལ་དབུས་ཀྱི་མཁས་པ་མི་གསུམ་དང་། བར་ཏུ་བླ་ཆེན་པོ་དགོངས་པ་རབ་གསལ། ཀླུ་མེས་སོགས་དབུས་གཙང་གི་མཁས་པ་མི་བཅུ། ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་བ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་སོགས་སྐྱེས་ཆེན་མང་པོ་གནས་འདིར་ཕེབས་ནས་སྤྱིར་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་སླར་གསོ་དང་། སྒོས་བླ་ཆེན་པོའི་སྡོམ་རྒྱུན་ཁམས་ནས་མཐའ་དབུས་ལ་དར་བའི་ཐུགས་སྨོན་རྒྱ་ཆེན་མཛད་པས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དེ་སྔ་དར་ལས་ཀྱང་དར་བར་གྱུར། དན་ཏིག་དགོན་པ་ནས་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡང་ཏིག་གྲུབ་གནས་ཀྱི་མཚམས་སུ་ལྷ་སའི་ནང་ཞེས་པའི་སྒྲུབ་གནས་ཕུག་པ་ངོས་ཆེན་པོར་ལྷ་སའམ་ལྷའི་ཞིང་བཀོད་ཅིག་མཐོང་སྣང་དུ་ཡོད་ལ། དེར《དན་ཏིག་དཀར་ཆག》ཏུ“ལྷ་སའི་ནང”[1]ཞེས་བཀོད་ཡོད། དེ་ནི་སྐབས་སུ་བབས་པའི་བྲག་ཕུག་ཡོད་སའི་ལུང་པ་དེ་ཡིན། དེ་དན་ཏིག་དགོན་པ་ནས་སྤྱི་ལེ5ཡས་མས་ཀྱི་མཚམས་དང་དཔའ་ལུང་རྫོང་གསེར་གཞུང་ཁོ་ཡར་ནས་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཡང་ཏིག་ཏུ་འགྲོ་སའི་རྐང་ལམ་དེད་ན་སྤྱི་ལེ15ཡས་མས་ཕྱིན་པས་སླེབས་ཐུབ།（པར1）སྤྱིར་དན་ཏིག་དང་ཡང་ཏིག་གི་ཆགས་ཡུལ་ནི་བྲག་རི་གཡང་གཟར་མང་པོས་བསྐོར་ནས་རི་ལམ་ཕྲ་མོ་མ་གཏོགས་མེད་པས་ཤིན་ཏུ་བགྲོད་དཀའ་སྟེ། ཕྱི་དར་གྱི་དགོན་པ་དང་སྒྲུབ་གནས་བྱིངས་དང་འདྲ་བར་གནས་དབེན་པ་བྲག་རིའི་ཁོང་གསེང་དུ་གཞི་འདིང་བའི་ལུགས་སུ་ངེས།

པར1 དན་ཏིག་གི་གནས་ཡུལ་ས་ཁྲ།

སྤྱི་ལོ2023ལོའི་ཟླ5པའི་ཚེས1ཉིན་གྱི་ཞོགས་པར་དན་ཏིག་དགོན་པའི་དགེ་སློང་འཇིགས་མེད་མཁས་གྲུབ་དང་ཆོས་འབྱོར་གཉིས་ཀྱིས་ལམ་སྣ་ཁྲིད་དེ་ཆུ་ཚོད་བཅུ་པར་ངེད་དགེ་སློབ་དག་དན་ཏིག་དགོན་པའི་འདུ་ཁང་གི་སྒོ་ཆེན་ནས་ཆས་ཏེ་ཡང་ཏིག་ཏུ་འགྲོ་སའི་རྐང་ལམ་བརྒྱུད་པ་ལ། སྤྱི་ལེ་གཉིས་ཙམ་གྱི་ས་ནས་སྤྱིར་ལུང་འགག་དོག་ཅིང་རྩུབ་པ་མ་ཟད། མཐོ་ཚད་ལ་སྨི6ཙམ་གྱི་གད་པ་མཐོན་པོ་ཞིག་དང་འཁེལ་བས་ལམ་སྣེ་མ་ཟིན་པར་ཕྱིར་ལོག་དགོས་བྱུང་ནའང་། སྟབས་ལེགས་པ་ལ་ཡུལ་དེའི་ལུག་རྫི་ཞིག་དང་འཕྲད་པས། ཁོས་ལམ་བསྟན་པ་ལྟར་རི་གཟར་མོ་ཞིག་བརྒྱུད་དེ་བསྐྱར་དུ་སྨད་ཀྱི་ལུང་ཤུར་དུ་བབས་ཤིང་། བདེ་བླག་ངང་ལྷ་སའི་ནང་ཞེས་པའི་ཁ་ལྷོ་ལྟའི་བྲག་རི་གཟར་ཞིང་མཐོ་བའི་ཕུག་པ་དེར་སླེབས་བྱུང་། དེར་བྲག་ཕུག་ཆེ་བ་གཉིས་དང་ཆུང་བ་གཅིག་བཅས་འདུག །

བྲག་ཕུག་ཨང་དང་པོ་དང་གཉིས་པ་ནི་ལུང་ཞབས་ནས་མཐོ་ཚད་ལ་སྨི50ཙམ་གྱི་མཚམས་སུ་གནས། སའི་ཆགས་སྟངས་དང་བྲག་ངོས་ཀྱི་ཕུག་པ་ཆུང་ངུའི་ངོས་ནས་བལྟས་ན། བྲག་ཕུག་ཐོག་མར་བཞེངས་སྐབས་ཀྱི་གནས་ས་ནི་དེ་འདྲའི་མཐོན་པོ་མིན་ཚོད་འདུག་མོད། ཡུལ་དུས་ཀྱིས་བསྐལ་བས་རྒྱང་མཇལ་ཙམ་ལས་ཉེ་བར་བཅར་དཀའ་ཙམ་འདུག །ལྷ་ཁང་གི་རྣམ་པའི་ཆ་ནས་བལྟས་ན་སྔོན་བྲག་ཕུག་ཕྱི་ངོས་སུ་ཡང་བཟོ་སྐྲུན་གང་ལེགས་བྱས་ཡོད་ངེས་པའི་སྣང་བ་སྟེར། བྲག་ཕུག་གི་ཁ་གཏད་ཀྱི་རི་ངོས་དང་ལུང་ཁུག་ནས་པར་ཆས་དང་བརྙན་ལེན་འཕྲུལ་ཆས་སོགས་བརྒྱུད་ནས་བལྟས་ཚེ། ལྡེབས་རིས་མང་ཆེ་ཤོས་ནི་ཐིག་རིས་དང་ཚོན་མདོག་སོགས་གང་ཐད་ནས་གསལ་བར་མཐོང་ཐུབ།

པར2

བྲག་ཕུག་ཨང་དང་པོ་ནི་སྤྱིའི་ཆ་ནས་ནར་དབྱིབས་སུ་འདུག་ཅིང་ཞེང་ཚད་ལ་སྨི16ཙམ་དང་། མཐོ་ལ་སྨི5ཙམ། གཏིང་ཚད་ལ་སྨི8ཙམ་བཅས་འདུག །（པར2）བྲག་ཕུག་གི་ཀླད་ངོས་སུ་ལྡེབས་རིས་མང་ཞིང་། རི་མོའི་བཀོད་སྟངས་ནི་ཆོས་འཁོར་བསྐོར་བའི་རྣམ་པ་ལྟར་གཙོ་སྐུའི་གཡས་གཡོན་དུ་སངས་རྒྱས་དང་། བླ་སྐུ། མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དག་གོང་འོག་གི་རིམ་པ་ལྟར་བཞེངས་ཡོད་པ་དང་། སྟོང་སྐུའི་ཐིག་རིས་དང་མཆོད་ཡོན་གྱི་སྣང་བརྙན་ནི་དན་ཏིག་གི་ཨ་མྱེས་ཀླུ་རྒྱལ་ལྷ་ཁང་གི་ལྡེབས་རིས་དང་ཅུང་མི་འདྲ་བར། ན་བཟའ་མནབས་སྟངས་དང་རི་མོའི་ཕྱིའི་བཀོད་པ་སོགས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་གཟུགས་བརྙན་ཅུང་ཆེ་ལ་ལྭ་བ་མནབས་སྟངས་ལ་གནའ་བོའི་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། ལྡེབས་རིས་དབུས་ཀྱི་གཙོ་སྐུའི་འཇིམ་གདན་ནི་འཐོར་བརླག་ཏུ་སོང་བས་མི་གསལ་ཞིང་། དེའི་འོག་གི་པད་གདན་ནི་ཅུང་ཆེ་ཞིང་རི་མོའི་དབྱིབས་མང་ཤས་སྔར་བཞིན་མཐོང་ཐུབ། གཞན་བྲག་ཕུག་གི་གཡོན་ངོས་སུ་མཆོད་རྟེན་གྱི་ཐིག་རིས་ཡོད་པ་དང་། ཆོས་འཁོར་བཅུ་གསུམ་དང་གདུགས་ཀྱི་གོང་དུ་ཉི་ཟླའི་དབྱིབས་མིན་པར་རིན་ཆེན་བུམ་པའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་སྣང་བརྙན་གསལ་ཞིང་། ཆོས་འཁོར་དང་གདུགས་གཉིས་མཚམས་ཀྱི་གཡས་གཡོན་དུ་དར་དཔྱངས་ཀྱི་ཚུལ་ཡོད་པ་དང་། འོག་གི་བུམ་པའི་དབྱིབས་གཟུགས་དག་གི་འཇིམ་གདན་ཆར་ཆུས་འཇིག་པས་ལྡེབས་རིས་ཀྱང་མེད་བརླག་ཏུ་སོང་འདུག

པར3

བྲག་ཕུག་བར་མ་ནི་ལྷ་སའི་ནང་ལུང་པའི་ཕུག་པ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན་ཞིང་།（པར3）བྲག་ཕུག་དེའི་མཐོ་ཚད་ལ་སྨི10ཙམ་དང་། ཞེང་ལ་སྨི23ཙམ། གཏིང་ཚད་ལ་སྨི6ཙམ་ཡོད། བྲག་ཕུག་དབུས་ཀྱི་གྱང་ངོས་ཀྱི་འཇམ་རྩི་མང་ཤས་འཐོར་བརླག་ཏུ་སོང་བས། ཕུག་པའི་ཀླད་ངོས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་མ་གཏོགས་མི་གསལ། གནམ་རྒྱན་གྱི་དཔེ་རིས་དག་ནི་པད་མའི་འདབ་མ་ཅན་གྱི་ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་གྱི་གཟུགས་སུ་ཡོད་ལ། དེ་ཡི་གཡས་སུ་མཆོད་རྟེན་གྱི་ཆོས་འཁོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་ཐིག་རིས་དགུ་ཙམ་གསལ། རི་མོའི་བཀོད་སྟངས་སྟབས་བདེ་ཡིན་ལ་གདུགས་དང་ཏོག་ནི་ཅུང་ཆེ་བར་བྲིས་ཡོད། ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེའི་གཡོན་ངོས་སུ་སངས་རྒྱས་དང་བྱང་སེམས་སོགས་ཀྱི་སྣང་བརྙན་ནི་ཚགས་ཞིབ་མོར་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། ཁག་རེར་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་གཙོ་སྐུར་བྱས་ཏེ་གཡས་གཡོན་གྱི་འཁོར་དུ་ཉན་ཐོས་དང་། མཆོད་ཡོན་བགྱིད་མཁན། གོང་དུ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ཆུང་ངུ་མང་པོ་ཞིག་གོང་འོག་ལྟར་རིམ་བཞིན་གྲ་དག་པོར་བྲིས་པ་གསལ། མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་ཞྭ་གོས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡོད་པ་ནི་ཞྭ་མོ་ཏོག་གསུམ་ཅན་དང་། ཕྱུ་བའི་གྱོན་སྟངས་ནི་ཁྱིམ་པ་བའི་རྣམ་པར་ཡོད། མཐོང་བ་ཙམ་གྱིས་རྒྱལ་པོའམ་ཆོས་བྱེད་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་བློ་ལ་འཆར།

པར4

བྲག་ཕུག་དེའི་ཤར་ངོས་ཀྱི་སྨི25ཙམ་གྱི་མཚམས་སུ་ཕུག་པ་ཆུང་ངུ་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། དེའི་མཐོ་ཚད་ལ་སྨི3ཡས་མས་དང་། ཞེང་ལ་སྨི5ཙམ། གཏིང་ཚད་ལ་སྨི4ཙམ་འདུག །（པར4）ཡུལ་དེའི་དད་ལྡན་པ་རྣམས་ཀྱིས་བྲག་ཕུག་ནང་གི་ལྡེབས་རིས་ངོས་ལ་ཀ་རག་བྱུགས་པས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ཁ་ཤས་མི་གསལ་ཞིང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་དབུའི་བཟོ་བཀོད་ནི། གོང་གི་བྲག་ཕུག་ཨང་དང་པོ་དང་གཉིས་པའི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་འབྲི་ལུགས་དང་གཅིག་མཐུན་ཡིན། བྲག་ཕུག་དེའི་དཀྱིལ་དུ་སའི་མཆོད་རྟེན་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཡི་ཁྲི་གདན་ནས་མགོའི་ཉི་ཟླའི་བར་གྱི་མཐོ་ཚད་ལ་སྨི3.15དང་། གཤམ་གྱི་ཁྲི་གདན་གྱི་ཞེང་ལ་སྨི1.93ཡོད། མཆོད་རྟེན་མདུན་ངོས་ཀྱི་ཁྲི་གདན་ངོས་སུ་མཆོད་རྟེན་འབུར་མ་ཆུང་ངུ་བདུན་ཡོད། མཆོད་རྟེན་གྱི་གཡོན་ངོས་སུ་འབུམ་ཁང་ཞིག་དང་དེའི་ཕྱི་ངོས་སུ་ཡང་མཆོད་རྟེན་འབུར་མ་ཆུང་ངུ་ལྔ་མཆིས། ཆེ་ཆུང་འདྲ་ཞིང་གོ་རིམ་ལྟར་བསྒྲིགས་པའི་མཆོད་རྟེན་དག་གི་དབྱིབས་གཟུགས་ནི་ཅུང་སྟབས་བདེ་ཡིན་ལ་ཉན་ཐོས་ཐེག་པའི་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཞེངས་ལུགས་ལྟར་འདུག །དེ་ནི་དེང་སྐབས་མཐོང་ཐུབ་པའི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་བསམ་ཡས་ཟུར་སྣའི་རྡོ་ཡི་མཆོད་རྟེན་དང་རྡོ་བརྐོས་མཆོད་རྟེན་བཅས་ཀྱི་དབྱིབས་གཟུགས་དང་ཅུང་འདྲ་ས་འདུག །དེ་ནི་ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི་སྣམ་སྦྱར་ལྟེབ་ཚིགས་བཞི་བརྒྱབ་ཀྱི་སྟེང་དུ་ལྷུང་བཟེད་ཁ་སྦུབས་ཏེ་སྟེང་དུ་འཁར་གསིལ་བསླངས་པ་ལྟ་བུའི་དབྱིབས་གཟུགས་སུ་བྱས་འདུག །མཆོད་རྟེན་དེའི་འགྲམ་དུ་འབུམ་ཁང་ཞིག་ཡོད་པའི་ཞེང་ལ་སྨི1.2དང་། མཐོ་ཚད་ལ་སྨི1.47ཡོད། བྲག་ཕུག་ནང་དུ་ད་དུང་སཱཙྪ་གསར་རྙིང་མང་པོ་དང་སའི་སྨན་སྐུ་ཐོར་བུ་ཁ་ཤས་ཀྱང་ཡོད། དེ་ཡང་བྲག་ཕུག་འདིའི་ཕྱིའི་ཆགས་སྟངས་དང་ཁུང་བུ་ཆུང་ངུ་ཁ་ཤས་ཀྱི་རྗེས་ཤུལ་གསལ་བ་བཅས་ལས་བརྟགས་ན། སྔོན་ཕུག་པ་འདི་ནི་སྒྲུབ་ཁང་གི་རྣམ་པ་ཡིན་པ་དང་ཕྱིའི་ངོས་སུའང་ཁང་པའི་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་རྣམ་པ་ལྟར་བཞེངས་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ།

དེ་ནས་ལྷ་སའི་ནང་གི་ལུང་མདོར་མཆོད་རྟེན་གནམ་བབས་དང་རྡོའི་ཚོགས་ཟངས། མཆོད་རྟེན་སཱ་ལ་གན་དྷ་ཞེས་པ་སོགས་སྔོན་མའི་གནའ་ཤུལ་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། ལྷ་སའི་ནང་དང་ཐིས་པ་ལུང་པའི་ཆུ་འདབས་ཀྱི་ས་སྒང་དེའི་ཤུལ་ལ《དན་ཏིག་དཀར་ཆག》ཏུ། སྔོན་མར་ཐིས་པའི་དགོན་ཤུལ་ཡིན་ཞེས་དང་། སྔོན་ཆད་ཧྭ་ཤང་གི་དགོན་ཤུལ་ལམ་དན་ཏིག་གི་དགོན་རྙིང་ཡིན་ཚུལ་བཀོད་ཡོད།[2]《སྐལ་ལྡན་རྒྱ་མཚོའི་གསུང་འབུམ》དུའང་ཐིས་པ་རི་ཁྲོད་ནི་སྔོན་དར་རྒྱས་ཆེ་ཚུལ་གསུངས་ཤིང་།《དན་ཏིག་དཀར་ཆག》ཏུའང་ཐིས་པའི་དགོན་འདེབས་པ་པོ་ནི་ཡང་ཏིག་གི་ཕྱོགས་ནས་འཁྲུངས་པའི་རྒྱལ་བ་ཡང་དགོན་པ་ཡིན་པར་གསུངས་ཡོད།[3]དགོན་ཤུལ་དེར་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་མཆོད་རྟེན་ལྔ་དྲུག་ཙམ་གྱི་ཤུལ་དང་སྒྲུབ་ཁང་ཅན་གྱི་ཕུག་པའི་ཤུལ་བདུན་བརྒྱད་ཙམ་ཡོད། ཐོག་མར་རྒྱབ་རི་ལ་བརྟེན་ཏེ་དགོན་པའི་རྨང་གཞི་ཆགས་པ་དང་། ཕྱིས་སུ་དགོན་པ་ཆགས་སའི་ལུང་མདོའི་རི་ཉིལ་ཏེ་ལུང་པའི་ཆུ་བཀག་པས་དགོན་པ་ཡང་རིམ་གྱིས་འཇིག་པར་བཤད།དགོན་ཤུལ་འདི་སྔོན་ཆད་ས་བབ་བདེ་ཞིང་གཞི་ཁྱོན་ཅུང་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ལ་ཕྱིས་སུ་ཆུ་ལོག་བརྒྱུགས་ནས་ས་དེ་ཁག་གཉིས་སུ་ཕྱེས་པ་དང་། དགོན་ཤུལ་ནས་གནའ་དུས་ཀྱི་ལྷ་སྐུ་དང་མཆོད་ཆས། སོ་ཕག རྫ་ལེབ་ཆག་གྲུམ་སོགས་མང་དུ་ཐོན། རྒྱབ་ཕྱོགས་ཀྱི་རི་འདབས་སུ་ཕུག་པ་ཁ་ཤས་ཡོད་པ་དང་། བྲག་ཕུག་ཆུང་ལ་ཕུག་པའི་ངོས་སུ་སྔོན་སྐུ་བརྙན་བྲིས་པའི་རྗེས་ཤུལ་འགའ་ཡང་ཡོད་པར་གྲགས་མོད། ཕྱིས་སུ་ཡུལ་དེའི་དད་ལྡན་པ་དག་གིས་ལྡེབས་ངོས་སུ་ཀ་རག་བྱུགས་པས་མིག་སྔར་ལྡེབས་ངོས་ཀྱི་ཐིག་རིས་མི་གསལ་ཞིང་རི་མོ་ཅི་བྲིས་ཤེས་ཐབས་བྲལ། ཁོ་ཡར་སྣ་ཁའི་གྲོང་མི་ཚེ་དཔག[4]དང་གྲོང་མི་གཞན་དག་ལས་རྒྱུས་ལོན་པ་ལྟར་ན། སྔོན་མར་གནས་དེ་ནས་ཆོས་དཔེ་དང་མཆོད་ཆས་གང་མང་རྙེད་ཅིང་། སྤྱི་ལོ1990ལོར་ཁོ་ཡར་སྣ་ཁའི་གྲོང་མི་དོན་གྲུབ[5]ཀྱིས་ཅོང་ཞིག་རྙེད་པ་ད་ལྟ་ཁོའི་ཁྱིམ་དུ་ཉར་ཡོད། ཅོང་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེ་མང་ཤས་འཇིག་ཀྱང་མི་ཉག་གི་ཡི་གེ་ཁ་ཤས་གསལ་བར་མཐོང་ཐུབ། དེ་ནི་སྤྱི་ལོ2009ལོར་དན་ཏིག་དགོན་པའི་དགེ་སློང་འཇིགས་མེད་མཁས་གྲུབ་ཀྱིས་སྣེ་ཁྲིད་པའི་ལྟ་ཞིབ་ཚོགས་པས་ལྷ་སའི་ནང་གི་ལྡེབས་རིས་ཡོད་སའི་བྲག་ཕུག་ནས་རྙེད་པའི་མི་ཉག་ཡི་གེའི་ཆོས་དཔེ་ཐོར་བུའི་ཡིག་གཟུགས་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་སྣང་བས། སྔོན་གྱི་དུས་སུ་ཐིས་པ་དགོན་པ་ནི་མི་ཉག་གི་ཆོས་བརྒྱུད་དང་ཡང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ། མི་ཉག་གི་ཡི་གེ་ནི་སྤྱི་ལོ1036ལོར་སོ་ཧི་རྒྱལ་པོའི（李元昊）བློན་ཆེན་ཡེ་ལི་རེན་རུང（野利仁荣）གིས་གསར་དུ་བཏོད་ཅིང་། སྤྱི་ཚོགས་སྟེང་ཁྱབ་གདལ་དུ་ཕྱིན་ནས་དུས་ཡུན་རིང་པོ་འགོར་ཡོད་པས་ན། གནའ་བོའི་ཅོང་རྙིང་དང་བྲག་ཕུག་ནས་ཐོན་པའི་མི་ཉག་གི་ཆོས་དཔེ་དག་ནི་ཕལ་ཆེར་དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པ་ནས་བཅུ་གསུམ་པའི་དུས་མགོའི་བར་བྲིས་པ་ཡིན་ནམ་སྙམ། གཞན་ལྷ་སའི་ནང་གི་བྲག་ཕུག་དང་ཐིས་པའི་དགོན་ཤུལ་ནས་བོད་ཡིག་གི་ཆོས་དཔེ་རྙིང་པ་དང་ཅ་ལག་ཀྱང་ཁ་ཤས་རྙེད་པ་དང་། དེ་དག་གི་ཞིབ་ཕྲའི་གནས་ཚུལ་དང་པར་རིས་རྙིང་པ་ཆ་ཚང་དན་ཏིག་དགོན་པའི་དགེ་སློང་ཆོས་འབྱོར་ལགས[6]ཀྱིས་མཁོ་འདོན་གནང་། དེ་ལས་བོད་ཡིག་ཆོས་དཔེའི་ཡིག་གཟུགས་སྤྱིའི་བཀོད་པ་དང་འབྲི་སྟངས་ལ་བརྟགས་ན། དུས་སྔ་ཕྱིའི་ཁྱད་ཆོས་མི་འདྲ་བར་དབུ་ཅན་དང་དབུ་མེད་གཉིས་སུ་ཡོད་པ་དང་། བྲག་ཕུག་ནས་བུད་པའི་ཤོག་དྲིལ་རྙིང་ཤོས་དེའི་ཡིག་གཟུགས་ནི་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཡིག་གཟུགས་དང་རིགས་གཅིག་ཏུ་སྣང་། ཡང་ཐིས་པ་ནས་རྙེད་པའི་ཆོས་དཔེའི་བར་བཅུག་ལྷ་རིས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་དང་འབྲུ་ཚའི་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་འབྲི་ཐབས་ལ་བརྟགས་ན། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་སྐབས་ཀྱི་བྲིས་གཟུགས་ཡིན་པ་གསལ་ཐག་ཆོད་ཅིང་། དེ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པ་ནས་བཅུ་གཉིས་པའི་བར་གྱི་བྲིས་གཟུགས་ཡིན་ནམ་སྙམ། གཞན་ཡང་ཐིས་པའི་དགོན་ཤུལ་ནས་དངུལ་སྒོར་དང་། དཀར་ཡོལ་རྙིང་པ་སོགས་རིག་དངོས་མང་པོ་རྙེད་ཡོད་པ་ལས་མང་ཤོས་ཤིག་འདྲ་པར་ཁ་ཤས་མ་གཏོགས་མཐོང་ཡུལ་དུ་མ་གྱུར་པས་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་དཀའ། དེ་ནས་ཕྱི་དྲོའི་ཆུ་ཚོད་བཞི་པ་ཙམ་ལ་ང་ཚོ་ཐིས་པའི་དགོན་ཤུལ་ནས་བྱང་གི་ཆུ་ཕྲན་འབྱུང་སའི་ལུང་པ་བརྒྱུད་དེ་དཔའ་ལུང་གསེར་གཞུང་ཁོ་ཡར་སྡེ་པའི་ཕྱོགས་སུ་ཕྱིན་པ་ཡིན།

གཉིས་པ།  བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་རྣམས་གྲངས་དང་ཁྱད་ཆོས།

དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་སྤྱིའི་བཟོ་དབྱིབས་ཅུང་མི་འདྲ་བ་དེ་ནི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་ནང་དོན་དང་མཚོན་ཐབས་ལ་རག་ལས་པ་དང་། སྒོས་སུ་བྲག་ཕུག་གི་ཆགས་སྟངས་དང་འབྲེལ་ནས་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་དང་ཐིག་རིས་ཀྱི་འགྱུར་བའང་མི་འདྲ་བར་ཡོད་དེ། དབུས་སུ་གཙོ་སྐུའི་རིགས་དང་མཐའ་འཁོར་དུ་བྱང་སེམས་དང་། བླ་སྐུ། མཆོད་ཡོན་མི་སྣ། མཆོད་རྟེན་སོགས་ཀྱི་གཟུགས་རིས་བྲག་ངོས་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་བསྟུན་ཏེ་མངོན་པར་བྱས་ཡོད། 

གཅིག །བྲག་ཕུག་ཨང་དང་པོའི་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་འབྲི་ཐབས།

ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་རྒྱ་གར་གྱི་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་དེ་ཕྱོགས་ཀུན་ཏུ་དར་བ་དང་། མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དང་དར་གོས་འགྲུལ་ལམ་བཅས་འདུས་པའི་ནང་བསྟན་དར་ཡུལ་གྱི་ཕྱོགས་སོ་སོར་མི་རིགས་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་འགྲོ་འོང་དང་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་དག་གི་འགྲུལ་བཞུད་རྒྱ་ཆེར་དར་ཡོད། ཆོས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་ཚོས་ནང་བསྟན་གྱི་བཀའ་བསྟན་ལས་བྱུང་བའི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་ཞིག་ལེགས་སྦྱར་གྱི་ཡི་གེ་ནས་བོད་ཡིག་དང་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པ་དང་། དེར་བསྟུན་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་དཔེ་རིས་སོགས་ཀྱང་ཆོས་དཔེ་དང་སྦྲགས་ནས་ཕྱོགས་སོ་སོར་མཆེད། དཔེར་ན།《ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་མདོ》དང་།《དམ་ཆོས་པད་དཀར་གྱི་མདོ》《མདོ་སྡེ་ཕལ་མོ་ཆེ》ལ་སོགས་པའི་ཆོས་གཞུང་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པའི་སྐུ་བརྙན་དག་གི་དཔེ་རིས་ཀྱང་ཆོས་ཀྱི་རྒྱུ་ལམ་དུ་གནས་པའི་བྲག་ཕུག་རྣམས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་སུ་བཀོད་པ་མཐོང་ཐུབ། དེ་ལས《དམ་ཆོས་པད་དཀར་གྱི་མདོ》འདིར་ལེའུ་ཉེར་བདུན་ཡོད།[7]དེ་ནི་ནང་བསྟན་བྱང་བརྒྱུད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཐོག་མའི་གྲས་ཡིན་ཏེ།[8]ནང་བསྟན་ཁྱབ་སྤེལ་ཁྲོད་སྐུ་བརྙན་མཚོན་ཐབས་ཆེས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད། རི་མོའི་སྤྱིའི་བཟོ་བཀོད་ནི་མི་སྣ་སྣ་མང་འདུས་པའི་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་བཞེངས་སྲོལ་ཞིག་ཡིན།《དཀར་ཆག་འཕང་ཐང་མ》ལྟར་ན་དུས་རབས་བརྒྱད་པའི་མཇུག་ཏུ་རྒྱ་གར་གྱི་པཎ་ཆེན་ལྷ་དབང་བྱང་ཆུབ་དང་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཡེ་ཤེས་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས《དམ་ཆོས་པད་དཀར་གྱི་མདོ》ལེགས་སྦྱར་གྱི་ཡི་གེ་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་པ་དང་།《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》དུའང་ཆོས་བརྒྱུད་དེའི་སྐོར་ཅུང་ཟད་དྲངས་ཡོད། དེས་ན་བོད་ཡུལ་དུ་ཆོས་གཞུང་དང་འབྲེལ་བའི་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་བཞེངས་སྲོལ་ཡང་དར་སྔ་ཞིང་། མིག་སྔར་མཐོང་ཐུབ་པའི་ལྷ་ལྡན་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ཉིས་ཐོག་ཤར་ངོས་སུ་བཞུགས་པའི་རྒྱལ་བུ་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་རྒྱལ་སྲིད་མཛད་པ་དང་འབྲེལ་བའི་ལྡེབས་རིས་དེ་ནི་སྔ་ཤོས་སུ་བགྲངས་པ་དང་། ལྡེབས་རིས་དེའི་བཟོ་བཀོད་དང་། རི་མོའི་དབྱིབས་གཟུགས། མི་སྣའི་ཆ་ལུགས་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་གཙུག་ལག་ཁང་གི་ཤིང་བརྐོས་སྐུ་བརྙན་དག་གི་བཟོ་སྟངས་དང་ཡོངས་སུ་འདྲ་ཞིང་། ལྡེབས་རིས་དེའི་ངོས་སུ་གཙོ་སྐུ་རྒྱལ་བུ་དོན་གྲུབ་བྱས་ཏེ་མཐའ་འཁོར་དུ་བྱང་སེམས་དང་བཅས་པའི་འཁོར་གྱིས་བསྐོར་བ་ནི། རྒྱ་གར་ཨཱཛནྟི་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་དང་ཡོངས་སུ་ཆ་མཐུན་པས། དེ་ནི་དུས་རབས་བདུན་པར་བཞེངས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ། དེ་ནས་དུས་རབས་བརྒྱད་པར་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་དུས་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ངོ་བོ་མཚོན་པའི་བོད་ལུགས་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་སྲོལ་ཞིག་དར་མགོ་ཚུགས་ཚུལ《རྦ་བཞེད》ལས་གསལ་ཏེ། བོད་མིའི་ནང་ནས་ཕོ་ལ་གཟུགས་བཟང་བ་གསུམ་དང་མོ་ལ་མཛེས་པ་གཉིས་ལ་དཔེ་བྱས་ཏེ་ལྷའི་སྐུ་བརྙན་དག་བཞེངས་སྲོལ་ཚུགས།[9]ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་དང་མཚོ་སྔོན། སི་ཁྲོན་སོགས་བོད་འབྲེལ་ས་ཁུལ་གང་མང་ནས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་བྲག་བརྐོས་སྐུ་བརྙན་གྱི་གནའ་ཤུལ་མང་པོ་བཙལ་རྙེད་བྱུང་བ་དང་། ཤེས་གསལ་ལྟར་ན་དེ་དག་གི་ཁྲོད་ཀྱང་ལྷ་སྐུར་བོད་ལུགས་གྱོན་གོས་མནབས་པ་མང་བས། ལྷ་སྐུར་བོད་ལྭ་གྱོན་པའི་རྒྱལ་ལུགས་ཞེས་པ་དར་ཁྱབ་བྱུང་བ་ཤེས་ཐུབ། དེ་བཞིན་དུ་བོད་ལུགས་དང་རྒྱ་དཀར་ནག་སོགས་ཀྱི་ལུགས་སྣ་འདུས་ཀྱི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་སྐྲུན་དང་། བྲིས་འབུར་བཟོ་ལུགས་ཀྱང་དར་ཁྱབ་བྱུང་།[10]དཔེར་ན། བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་དུས་འོག་ཁང་དུ་བོད་ལུགས་དང་། བར་ཁང་དུ་རྒྱ་ནག་ལུགས། ཐོག་ཁང་དུ་རྒྱ་གར་ལུགས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་པར་གསལ། ཕྱིས་སུ་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་སྐབས་སུ་གྲ་ཐང་དགོན་དང་ཞ་ལུ་དགོན་གྱི་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་དུས་ཀྱང་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་ལ་མ་དཔེ་བལྟས་ནས་བཞེངས་པ་དང་།[11]སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་རི་མོའི་བཞེངས་ལུགས་དེའང་གྲ་ཐང་དགོན་དང་ཞ་ལུ་དགོན་བཅས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་སུ་མངོན་པར་བྱས་ཡོད། གྲ་ཐང་དགོན་པའི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་ནི་ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀོད་པ་ཡིན་ལ། སངས་རྒྱས་དང་བྱང་སེམས་དག་ནི་བོད་ལུགས་བཞེངས་སྲོལ་ཡིན་པ་དང་། རྒྱལ་བ་བྱམས་པ་དང་འཇམ་དབྱངས་ཁ་སྤྲོད་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ནི་རྒྱ་གར་པཱ་ལའི་བཟོ་ལུགས་ལྟར་བཀོད་ཡོད། ཉན་ཐོས་དག་གི་སྣང་བརྙན་ནི་རྒྱའི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་ལུགས་དང་བཅས་ལུགས་སྣ་མང་ཅན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། ཡང་གྲ་ཐང་དགོན་པའི་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་དེ་ནི《དམ་ཆོས་པད་དཀར་གྱི་མདོ》དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཚུལ་ཡང་དཔྱད་ཡོད།[12]གཞན་ཡང་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་བཟོ་བཀོད་ནི་བསྟན་བཅོས་གཅིག་གི་བརྗོད་བྱར་བསྟུན་དགོས་པའང་མ་ངེས་ཏེ།《ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པའི་མདོ》དང་།《མདོ་སྡེ་ཕལ་མོ་ཆེ》《མདོ་སྡེ་བསྐལ་པ་བཟང་པོ》《རྣམ་པར་འཐག་པ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་པའི་མདོ》《འཕགས་པ་ད་ལྟར་གྱི་སངས་རྒྱས་མངོན་སུམ་དུ་བཞུགས་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ》《བཟང་པོ་སྤྱོད་པའི་སྨོན་ལམ་གྱི་རྒྱལ་པོ》《མདོ་སྡེ་བསྐལ་པ་བཟང་པོ》བཅས་མདོ་སྡེའི་གཞུང་དག་དམིགས་སུ་བཟུང་སྟེ་བཞེངས་པའི་ལྡེབས་རིས་ཀྱང་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་བཀོད་པ་ལྟར་ཕྱོགས་བཅུ་དུས་གསུམ་གྱི་རྒྱལ་བ་ཐམས་ཅད་དང་། དཀོན་མཆོག་གསུམ། ཡི་དམ། བྱང་སེམས། དཔའ་བོ། མཁའ་འགྲོ། ཆོས་སྐྱོང་དང་བཅས་པའི་སྐལ་ལྡན་གྱི་བུ་སློབ་དང་། དད་ལྡན་གྱི་བསྟན་པའི་སྦྱིན་བདག་སོགས་འཛོམས་པར་བྱས་ཏེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གསུང་ལ་ཉན་པ་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད་པ་མང་། དཔེར་ན།《འཕགས་པ་བཟང་པོ་སྤྱོད་པའི་སྨོན་ལམ་གྱི་རྒྱལ་པོ》ནི་སྔར་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་ལོ་ཙཱ་བ་ཞང་ཡེ་ཤེས་སྡེས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་པ་དང་།[13]ཁམས་ཡུལ་ཤུལ་འབིས་རྣམ་སྣང་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་སད་ན་ལེགས་མཇིང་ཡོན་གྱི་དུས་དགེ་སློང་ལོ་ཆེན་ཡེ་ཤེས་དབྱངས་ཀྱིས་རྣམ་སྣང་གཙོ་འཁོར་དགུའི་སྐུ་གཟུགས་དང་།《འཕགས་པ་བཟང་པོ་སྤྱོད་པའི་སྨོན་ལམ》དང་། ཕྱོགས་བཅུ་སངས་རྒྱས་དང་། མཆོད་རྟེན་གྱི་ཐིག་རིས་དག་བྲག་ལ་བརྐོས་ཡོད་པ་རེད།[14]ནང་བསྟན་དར་སྤེལ་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་ནས་ནང་བསྟན་ལྷ་སྐུའི་གྱོན་གོས་བཞེངས་ལུགས་དེ་རྒྱ་གར་རྒྱལ་པོའི་ཆ་ལུགས་ནས་རིམ་བཞིན་ས་གནས་ཅན་གྱི་བཞེངས་སྲོལ་དུ་ཆགས་པ་དང་། ནུབ་ཀྱི་སྦལ་ཏི་དང་། ཀསྨིར། ལི་ཡུལ། ཏུན་ཧོང་སོགས་སུའང་གོང་གི་ཆོས་གཞུང་ལས་དྲངས་པའི་བྱང་སེམས་དང་། མཆོད་ཡོན་དག་གི་རི་མོའི་བཞེངས་སྲོལ་ལ་སོ་སོའི་ཆ་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དེ་མཚོན་པར་བྱས།  དེ་བཞིན་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་ཀྱང་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་ས་བཅད་བཀོད་པ་ལྟར། ལྡེབས་རིས་ཀྱི་གོང་ངོས་སུ་དུས་གསུམ་གྱི་སངས་རྒྱས་དང་ཕྱོགས་བཅུའི་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཐམས་ཅད་དང་། གཡས་གཡོན་དང་འོག་ངོས་སུ་དགྲ་བཅོམ་པ་དག་བཞེངས་ཡོད། རི་མོའི་བཞེངས་ལུགས་ནི་ལི་ཡུལ་དང་རྨ་ནུབ་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་བཟོ་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན། བར་གྱི་མཁའ་འགྲོ་དང་གཡས་གཡོན་གྱི་མཆོད་ཡོན་བགྱིད་མཁན་དག་ནི་ཚོགས་འདུས་རང་བཞིན་གྱི་བཟོ་བཀོད་ལྟར་ཅིག་ཅར་དུ་གཙོ་སྐུ་སྟེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཕྱོགས་སུ་གཏད་ཡོད་པར་མ་ཟད། འདི་དག་གི་གྱོན་གོས་ནི་ཡུལ་མཐའི་བྲག་ཕུག་དག་གི་ལྡེབས་རིས་ཁྱད་ཆོས་དང་མི་མཐུན་པར་ས་གནས་རང་བཞིན་གྱི་ཆ་ལུགས་ཤིག་མངོན། དབུས་ཀྱི་རྒྱལ་བའི་སྐུ་བརྙན་དག་ནི་བརྗིད་ཉམས་ལྡན་པའི་ངང་ཕྱག་གཡས་ཆོས་སྟོན་གྱི་ཕྱག་རྒྱ་དང་ཕྱག་གཡོན་མཉམ་བཞག་གི་ཕྱག་རྒྱའི་ཚུལ་གྱིས་འགྲོ་ལ་ཆོས་སྦྱིན་གནང་བའི་ཚུལ་ཡིན།  སྐུའི་ན་བཟའི་གྱོན་སྟངས་ནི་ཐོག་འོག་ཉིས་རྩེག་ཅན་གྱི་རྒྱ་གར་དང་ལི་ཡུལ་སོགས་ཀྱི་ཆ་ལུགས་མིན་པར་སྒང་པ་བོད་ཀྱི་གྱོན་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་། རྒྱལ་བའི་རིང་བསྲེལ་གྱི་མཆོད་རྟེན་དག་ནི་བོད་ལུགས་ཀྱི་བཟོ་སྟངས་ཡིན་པ་དང་གཡས་ངོས་སུ་རེ་རེ་བཞེངས་ཡོད་པ་གསལ།（པར5）དེ་ཡང་སྐུ་བརྙན་བསྲེས་མའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་འདི་ལ་སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་གཉིས་སུ་བཀར་ཏེ་ཁྱད་ཆོས་ཅུང་བརྗོད་ན།

པར5 བྲག་ཕུག་ཨང1པའི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད།

སྤྱིའི་ཁྱད་ཆོས་ནི་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་དེར་ཡུལ་ཉེ་འཁོར་དང་བཅས་པའི་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་སྤྱིའི་ཁ་ཕྱོགས་ཀྱི་བཟོ་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་། ཡང་སྒོས་སུ་ལྷ་བཟོ་བ་མི་སྒེར་གྱི་སྒྱུ་རྩལ་བརྩམས་ཆོས་དང་འབྲེལ་ཏེ་ས་གནས་མི་རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡོངས་སུ་མཚོན་ཡོད། སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་སྣ་མང་ཅན་གྱི་ལྡེབས་རིས་འདིས་ནང་བསྟན་ཆོས་ལུགས་དང་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ངོ་བོ་དེ་རྒྱལ་ཁབ་བམ་ས་གནས་རང་བཞིན་ཅན་དུ་འགྱུར་བ་མཚོན་ཐུབ་པར་མ་ཟད། དུས་སྐབས་དེའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན་ནོ། །

པར6 བྲག་ཕུག་ཨང2པའི་གཙོ་འཁོར་སྐུ་བརྙན།

གཉིས། ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་ཨང་གཉིས་པའི་བྱང་སེམས་གཙོ་འཁོར་གྱི་བཟོ་དབྱིབས།

བྲག་ཕུག་འདིར་སངས་རྒྱས་ཀྱི་གཙོ་འཁོར་དང་མཆོད་རྟེན་དག་ནི་རི་མོ་སྤྱིའི་བརྗོད་བྱར་གྱུར་ཡོད། བྲག་ཕུག་དབུས་ཀྱི་གོང་མར་གནས་པའི་ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེའི་གཤམ་གྱི་ངོས་ཁ་ཤས་མེད་བརླག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པས། མིག་སྔར་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་འཁོར་དང་བཅས་པའི་གཙོ་འཁོར་བཞུགས་སྐུ་ཅན་ཁག་བདུན་གྱི་སྣང་བརྙན་དེ་ཡིན། སངས་རྒྱས་དག་གི་སྐུ་བརྙན་ནི་བཟོ་བཀོད་ལྷོད་པོ་ཡིན་ཞིང་ཐིག་རིས་ཚད་དང་ལྡན་པ། ཚོན་མདོག་གི་སྡེབ་སྦྱོར་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་བཟོ་བོའི་ལག་རྩལ་མཐོན་པོར་སོན་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས།（པར6）སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་གཟུགས་བཟོ་བཀོད་དང་ན་བཟའི་མནབས་ལུགས་ནི་རྨེ་རུ་བྲག་ཕུག་ཨང་བཞི་པའི་སུང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་ལས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་དང་ཆ་མཐུན་མོད། བྱེ་བྲག་གི་ན་བཟའི་གོང་ཁ་དང་ཕྱག་གཡོན་པའི་ན་བཟའ་གྱོན་སྟངས་ལ་ཅུང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་མངོན། སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ཆོས་གསུངས་པའི་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་རེར་གཙོ་སྐུའི་ཕྱག་རྒྱ་དང་ཉེ་འཁོར་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་ཀྱང་མི་འདྲ་སྟེ། དཔེར་ན། ལྡེབས་རིས་ཀྱི་དབུས་སུ་བཞུགས་པའི་གཙོ་འཁོར་གྱི་བཟོ་བཀོད་ལ་དཔྱད་ན། སྟོན་པ་བཅོམ་ལྡན་འདས་དབུས་སུ་བཞུགས་ཏེ་གཡས་གཡོན་གྱི་གོང་མར་ཉན་ཐོས་བཅུ་སྟེ། ཤཱ་རིའི་བུ་དང་། མོའུ་འགལ་གྱི་བུ། འོད་སྲུང་། ཀུན་དགའ་བོ། སྒྲ་གཅན་འཛིན། ཀ་ཏྱའི་བུ། མ་འགག་པ། གང་པོ། རབ་འབྱོར། ཉེ་བ་འཁོར་སོགས་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། དེ་ལས་ཤཱ་རིའི་བུ་དང་མོའུ་འགལ་གྱི་བུ་རྣམ་གཉིས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་མདུན་དུ་བཞུགས། ཡང་དེའི་འོག་གི་གཡས་གཡོན་དུ་ཞྭ་ཏོག་གསུམ་པ་ཅན་གྱི་མཆོད་ཡོན་མི་སྣ་བརྒྱད་བྲིས་ཡོད་པས། དེ་དག་ནི་རྒྱལ་བའི་མཆོད་རྟེན་ཆ་བརྒྱད་བཞེང་མཁན་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་སོ་སོའི་རྒྱལ་པོ་སྟེ་རྒྱལ་པོ་མ་སྐྱེས་དགྲ་དང་ཤཱཀྱའི་རིགས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་དག་ཡིན་པ་ཤེས་ནུས། གཞན་ཡང་སངས་རྒྱས་དག་གི་ཆོས་འཁོར་མཛད་པའི་ཕྱག་རྒྱའི་སྣང་བརྙན་དང་ཉེ་འཁོར་གྱི་རྣམ་གྲངས་བཅས་ལ་བརྟགས་ན། ལྡེབས་རིས་སྤྱིའི་བརྗོད་བྱ་ནི《འཕགས་པ་བཟང་པོ་སྤྱོད་པའི་སྨོན་ལམ》དང་འབྲེལ་བའི་ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐོར་ཡིན་ཏེ། དེ་ཡང་ཕྱོགས་བཅུར་བཞུགས་པའི་སངས་རྒྱས་དག་ནི། “ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་རིན་ཆེན་འབྱུང་གནས་དང་། ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་མྱ་ངན་མེད་པའི་དཔལ། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་རིན་ཆེན་འོད་འཕྲོ། བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ། ཤར་ལྷོའི་སངས་རྒྱས་པད་མོ་དམ་པའི་དཔལ། ལྷོ་ནུབ་ཀྱི་སངས་རྒྱས་ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་སྣང་བ་དམ་པའི་དཔལ། ནུབ་བྱང་གི་སངས་རྒྱས་གདུག་དམ་པ། བྱང་ཤར་གྱི་སངས་རྒྱས་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་གླང་པོ་དམ་པའི་དཔལ། སྟེང་ཕྱོགས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་དགའ་བའི་དཔལ། འོག་ཕྱོགས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་པད་མོའི་དཔལ”བཅས་སངས་རྒྱས་བཅུ་ཡིན་པ་དང་།[15]ཡང《འཕགས་པ་ད་ལྟར་གྱི་སངས་རྒྱས་མངོན་སུམ་དུ་བཞུགས་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ》དང་།《མདོ་སྡེ་དགོངས་འགྲེལ》《རྣམ་པར་འཐག་པ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་པའི་མདོ》བཅས་སུ་བཀོད་པའི《ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་རྣམ་པར་གཟིགས་པའི་མདོ》ལྟར་ན། ཕྱོགས་བཅུ་ནི་དོན་དངོས་སུ་སྲིད་པ་ཆེན་པོའི་ཁམས་སུ་གོ་བ་དང་། སྒྲུབ་པ་དང་གཟིགས་པ་དག་ནི་སྒོམ་པ་ལས་བྱུང་བ། སྒོམ་པ་པོས་སྔོན་དུ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཁ་གཏད་རྒྱུ་དང་། རིམ་བཞིན་ཕྱོགས་བཅུར་གཟིགས་པ། སངས་རྒྱས་ཀུན་ནི་ཡིད་ལ་འཁོར་རྒྱུ་དང་། ཐོག་མར་སངས་རྒྱས་གཅིག་མཇལ་བ་ནས། རིམ་བཞིན་སངས་རྒྱས་བཅུ་དང་བསྐལ་བཟང་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་བཅས་ཀྱི་ཞལ་མཇལ་ཐུབ་པ་ཞེས་གསུངས་པ་ཡིན།[16]དེར་བརྟེན། ཏིང་ངེ་འཛིན་སྒོམ་པ་ལས་སངས་རྒྱས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སྣང་བརྙན་འཆར་བ་དང་། ཕྱོགས་བཅུར་བཞུགས་པའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་གི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་སྲོལ་ཡང་དར་ཁྱབ་བྱུང་སྟེ། རིམ་བཞིན་ནང་བསྟན་གྱི་བྲིས་འབུར་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྲོད་ཆེས་རྒྱུན་ལྡན་གྱི་སྐུ་བརྙན་བརྩམས་ཆོས་ཤིག་ཏུ་གྱུར། དེ་ཡང་གནའ་བོའི་ཆོས་བརྒྱུད་ལམ་ཐིག་གི་བྲག་ཕུག་སྤྱིའི་ལྡེབས་རིས་བཟོ་བཀོད་ནི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་བཀོད་ལ་ཁྱད་ཆོས་གཅིག་འདྲ་ཡིན་མོད། སྐབས་རེར་ཡང་ཆོས་གཞུང་དང་བསྟུན་ནས་འགྱུར་བ་བཏང་ཡོད་པ་རེད། གནའ་བོའི་རྒྱལ་ཁབ་བཅུ་དྲུག་དང་། ཝེ་རྒྱལ་རབས་བྱང་མའི་དུས་སྐབས་དེར་ནང་བསྟན་དར་སྤེལ་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་། རྒྱལ་བའི་ཆོས་གཞུང《དམ་ཆོས་པད་མ་དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ》དང་།《འཕགས་པ་ད་ལྟར་གྱི་སངས་རྒྱས་མངོན་སུམ་དུ་བཞུགས་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ》བཅས་དང་འབྲེལ་ཏེ་བྲག་ཕུག་བརྐོས་ནས་སངས་རྒྱས་རིན་ཆེན་འབྱུང་ལྡན་དང་། བྱམས་པ། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུ་བཅས་ཀྱི་བྲིས་འབུར་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་སྐྲུན་བྱེད་པ་དར་ཁྱབ་བྱུང་། དཔེར་ན། རྨེ་རུ་བྲག་ཕུག133པའི་ཨང་དང་པོ་དང་། ཨང་བཅུ་པ། ཨང་བཅུ་དྲུག་པའི་སྐུ་བརྙན་དང་། ཡོན་ཀུང་བྲག་ཕུག་གི་སྐུ་བརྙན་དང་།  བྱམས་པ་འབུམ་གླིང་གི་བྲག་ཕུག169པའི་ཨང་བཅུ་གཉིས་པ་དང་། ཨང་བཅུ་གསུམ་པ། ཨང་ཉེར་བཞི་པའི་ཆིན་ནུབ་མའི་སྐབས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་བཅས་ལས་ཤེས་ཐུབ། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ནས་གནའ་བོའི་དུས་སུ་གོང་གུ་རྨེ་རུ་ཡུལ་དང་། ཏུན་ཧོང་། རྨ་ནུབ་ཀྱི་ཡུལ། ཙོང་ཁའི་དན་ཏིག་གི་ཡུལ་ཕྱོགས་ནི་སྒང་པ་ཆཱང་དང་། ཞེན་པེ་རིགས་དང་།  ཐང་རྒྱལ་རབས་དང་། སྤུར་རྒྱལ། ཅིན་དང་། མི་ཉག་དང་། སོག་པོ་སོགས་ཀྱིས་སྔ་ཕྱིར་སྲིད་བཟུང་བས་ན། ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་བཟོ་བཀོད་ལ་དུས་རབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་དང་། ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་སྐྲུན་ལའང་ཕན་ཚུན་བར་ཤན་ཤུགས་ཐེབས་ཡོད་པར་བརྟེན། སྣ་འདུས་ཀྱི་དབང་གིས་ཆ་ཚང་པོ་རང་ཉིད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་གཅིག་པུར་ངོས་འཛིན་བྱེད་དཀའ་ཡང་དུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་བསྟུན་ནས་ཡུལ་སྤྱི་ཁྱབ་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་རིམ་བཞིན་ཆགས་པ་དང་། དེར་ལིང་ཀྲོའུ་དཔེ་དབྱིབས（凉州模式）ཞེས་ཀྱང་ཟེར།[17]ལྷག་ཏུ་ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ལུང་ཡུག（陇右）[18]སྟེ། རྨེ་རུ（天水）དང་། སྤེན་གླིང（平凉）དག་ནི་སྔར་བོད་བཙན་པོ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པས། གཞིས་སྡོད་ཚོ་པའི་གྲངས་འབོར་ཤིན་ཏུ་མང་ཡང་། ཕྱིའི་རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱུང་སྐབས་འཁྲུག་རེས་རྩོད་སར་གྱུར་པས། བོད་དང་རྒྱ། མི་ཉག་སོགས་རིགས་རུས་དུ་མ་འདུས་སྡོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་གྱུར་ཡོད། དེ་བཞིན་དུ་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་གི་བྲག་ཕུག་འདིས་གཙོ་འཁོར་གྱི་སྣང་བརྙན་ཡང་གོང་གི་དུས་རབས་སྔ་མའི་རྨེ་རུ་བྲག་ཕུག་དང་བྱམས་པ་འབུམ་གླིང་བྲག་ཕུག་གི་སྐུ་བརྙན་དང་ནང་དོན་ཐད་ནས་ཅུང་གཅིག་མཚུངས་སུ་འགྱུར་མོད། རི་མོའི་འབྲི་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དཔྱད་ན་དན་ཏིག་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་འདིའི་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་དང་། མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་ཆ་ལུགས་དང་། བོད་ལུགས་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཞེངས་སྟངས་དང་། ལྡེབས་རིས་ངོས་ཀྱི་བོད་ཡིག་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་ཝེ་བྱང་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་བཟོ་ལུགས་ཁྱད་ཆོས་དེ་མིན་པར་ལིང་ཀྲོའུ་དཔེ་དབྱིབས་ཀྱིས་ཤན་ཤུགས་ཅུང་ཐེབས་ཡོད་པར་མངོན། སྒོས་སུ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ན་བཟའི་མནབས་ལུགས་ནི་རྨེ་རུ་བྲག་ཕུག་ཨང་བཞི་པའི་ལྡེབས་རིས་ལས་སུང་རྒྱལ་རབས་དང་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་དུས་སྐབས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་ལུགས་དང་ཆ་མཐུན་པར་བརྟེན། ལྡེབས་རིས་འདིའི་ལོ་ཚིགས་ནི་དུས་རབས་བཅུ་པའི་སྐབས་ཏེ་བོད་བཙན་པོའི་དུས་མཇུག་ནས་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་བར་སྐབས་སུ་བཞེངས་པ་ཤེས་ནུས་སོ། །

པར7  བྲག་ཕུག་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཀོད་པ།

གསུམ། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས།

དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་སྤྱིའི་བརྗོད་བྱ་ནི་ཕྱོགས་བཅུ་དུས་གསུམ་གྱི་དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཐམས་ཅད་ཡིན་པ་དང་། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་ངོ་བོ་སྟེ་ཕྱིའི་རི་མོའི་བཀོད་པ་དག་བྲག་ངོས་སུ་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། གཙོ་སྐུ་ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་བྱས་པའི་བསྐལ་བཟང་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་དང་ལྔའི་སྐུ་བརྙན་ནི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་ཕྱོགས་སོ་སོར་ལྷང་ངེར་བཞེངས་ཡོད་པ་དང་། རི་མོའི་ཐིག་རིས་ལྷོད་ཅིང་བརྗིད་ཆགས་པ་ལ་གསོན་ཉམས་ལྡན་པས་མཐོང་བ་ཙམ་གྱིས་ཡིད་ཀྱི་དང་བ་འདྲེན་ཐུབ།（པར7）སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་ཆུང་བ་དག་ནི་བྲག་ཕུག་རེ་རེར་མཆིས་ཤིང་། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྤྱིའི་བཀོད་པ་དང་ཐིག་རིས་བཟོ་བཀོད་ཕལ་ཆེར་གཅིག་འདྲ་ཡིན་པ་དང་། བྲག་ཕུག་གི་ས་དབྱིབས་དང་བསྟུན་ནས་རི་མོའི་ཕྱིའི་བཀོད་པ་ཚགས་ཞིབ་ཅིང་ཐིག་རིས་ཁ་ཤས་སྟབས་བདེ་ཡིན་ལ་ཆེ་ཆུང་ཡང་ཐོན། དེ་ལྟ་ན་དན་ཏིག་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་དང་འབྲེལ་ཏེ་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་བརྗོད་བྱ་དེ་ནི《མངོན་པ་མཛོད》དང《མདོ་སྡེ་བསྐལ་བཟང》ལྟར་ན། རང་ཅག་གནས་པའི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཁམས་འདི་ཆགས་པ་ནས་མ་སྟོང་བར་གྱི་བསྐལ་པ་འདི་ལ་བྱུང་བའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་དང་ལྔ་བྱོན་པ་དང་དེའི་ཆ་ནས་བསྐལ་པ་བཟང་པོ་ཞེས་བརྗོད་པར་གསུངས། སྔར་བྱོན་ཟིན་པའི་སངས་རྒྱས་འཁོར་བ་འཇིག་དང་པོར་བརྩིས་པ་དང་། སངས་རྒྱས་སྟོང་གི་མཚན་ཆ་ཚང《མདོ་སྡེ་བསྐལ་པ་བཟང་པོ》ཡི་ནང་གསལ་ཞིང་། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུར་མཆོད་པ་ནི་ནང་བསྟན་གྱི་ལྟ་སྒོམ་སྤྱོད་གསུམ་ལས་ཏིང་ངེ་འཛིན་ལ་མཉམ་པར་སྒོམ་པའི་སྐབས་ཀྱི་སྔོན་འགྲོ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དེ་ཡང《མདོ་སྡེ་དགོངས་འགྲེལ》ལས། “གང་ཞིག་བསམ་གཏན་དང་པོར་སློང་བའི་གནས་སྐབས་སུ། སྔོན་འགྲོའི་སྦྱང་བྱར་རྒྱལ་བ་ཐམས་ཅད་ནི་སྐྱབས་སུ་མཆི་བའམ་གཟིགས་པའོ། །”[19]ཞེས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའ་རྒྱལ་བ་ཐམས་ཅད་སྐྱབས་སུ་མཆི་བ་ནི་ཏིང་ངེ་འཛིན་སྒོམ་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་ཉམས་ལེན་དང་པོ་ཡིན་པ་ཤེས་ནུས། ཡང 《དམ་ཆོས་པད་མ་དཀར་པོ་ཞེས་བྱ་བ་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ》ལྟར་ན། མདོ་འདིར་ལེའུ་ཉེར་བདུན་ཡོད་པ་དེ་ལས་ལེའུ་བརྒྱད་པ་ནི་དགེ་སློང་ལྔ་བརྒྱ་ལུང་བསྟན་པའི་ལེའུ་ཡིན་པ་དང་། ལེའུ་དགུ་པ་ནི་དགེ་སློང་གཞན་ཉིས་སྟོང་ལུང་བསྟན་པའི་ལེའུ་ཡིན་པས།[20]ལྡེབས་རིས་ངོས་སུ་བཀོད་པའི་སངས་རྒྱས་དག་གི་སྐུ་བརྙན་ཡང་བསྐལ་བཟང་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་དང་ལྔ་ཁོ་ནར་ངོས་འཛིན་བྱས་པའང་མ་ངེས་ཏེ། སྐབས་རེར་དགྲ་བཅོམ་པ་ལྔ་བརྒྱ་དང་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་གྲངས་མེད་པ་དག་མཚོན་པའང་ཡོད་ཅིང་། ནམ་རྒྱུན་ལྡེབས་རིས་སུ་རི་མོ་འགོད་པའི་སྐབས་སུ་རི་མོ་བས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་དབྱིབས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་བསྡུས་ཡོད། དེ་ཡང་གནའ་བོའི་ཆོས་བརྒྱུད་ལམ་ཐིག་དང་འབྲེལ་ཏེ་རྒྱ་གར་དང་། བལ་པོ། སྦལ་ཏི། ཁ་ཆེ། རང་རྒྱལ་གྱི་ལི་ཡུལ་དང་། ཏུན་ཧོང་། རྨ་ནུབ་སོགས་ཀྱི་བྲག་ཕུག་ཏུ་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བྲིས་འབུར་སྐུ་བརྙན་མང་པོ་བཞེངས་ཡོད་པ་གསལ། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྣང་བརྙན་ཡང་ཆེས་ཐོག་མའི་སྐབས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་སྐྲུན་སྐབས་ཀྱི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ལ། གནའ་བོའི་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་བཅུ་དྲུག་དང་ཝེ་བྱང་མའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་བྲག་ཕུག་ཁག་ཏུ་མང་དུ་མཐོང་ཐུབ།[21]སྒོས་སུ་ལིའང་བྱང་མ（北凉）དང་། ཆིན་ནུབ་མ།（西秦）ཝེ་བྱང་མའི（北魏）སྐབས་སུ་ཐེག་ཆེན་དར་བ་དང་། བྲག་ཕུག་བརྐོས་ནས་སྐུ་བརྙན་རྒྱ་ཆེར་བཞེངས་སྲོལ་དར།[22]དེ་བཞིན་དུ་དན་ཏིག་གི་ཡུལ་ཉེ་འཁོར་དུ་གནས་པའི་བྱམས་པ་འབུམ་གླིང་གི་བྲག་ཕུག་དང་།[23]ཟི་ལིང་བྱང་དགོན་གྱི་བྲག་ཕུག །[24]ཝུའུ་ཝེ་ཐེན་ཐི་རི་བོའི་བྲག་ཕུག །[25]འཇམ་དབྱངས་རི་བོའི་བྲག་ཕུག །[26]གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་དགོན་གྱི་བྲག་ཕུག །[27]རྨེ་རུའི་བྲག་ཕུག །[28]ལི་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་བྲག་ཕུག་དག[29]ནའང་གནའ་བོའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་ཡོད་པ་མཐོང་ཐུབ། ཏུན་ཧོང་མའོ་ཀའོ་བྲག་ཕུག་གི་བྲག་ཕུག་གྲགས་ཅན72ཀྱི་ཁྲོད་སྟོང་སྐུའི་བྲག་ཕུག33ཡོད[30]པ་དང་། བྲག་ཕུག་འདི་དག་གི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་ཀྱིས་གནའ་རབས་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་དར་འཕེལ་བྱུང་ཚུལ་མངོན་པ་དང་ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་དག་རི་མོའི་བརྗོད་བྱར་དྲངས་ཡོད་པ་མང་།[31]མིག་སྔར་གནའ་ཤུལ་རིག་དངོས་རྟོག་ཞིབ་ཁྲོད། རང་རྒྱལ་གྱི་བྲག་ཕུག་ནང་གི་སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་སྔ་ཤོས་ནི་བྱམས་པ་འབུམ་གླིང་གི་བྲག་ཕུག་ཨང169པའི་ལྷོ་ངོས་སུ་བཞུགས་པའི་སྟོང་སྐུའི་ལྡེབས་རིས་རི་མོ་དེ་ཡིན།[32]ཆེད་མཁས་པས་བྲག་ཕུག་དེའི་ཡིག་བྱང་གི་ལོ་ཚིགས་ལ་དཔྱད་དེ་སྤྱི་ལོ420སྟེ་ཆིན་ནུབ་མའི་སྐབས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་ཡིན་པར་ངོས་བཟུང་ཡོད། དེས་ན། དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་བཀོད་ལའང་བྱམས་པ་འབུམ་གླིང་སོགས་ཉེ་འཁོར་བྲག་ཕུག་ལྡེབས་རིས་ཀྱིས་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་པ་ནི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡིན་པ་དང་། ལྷག་ཏུ་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་དབྱིབས་ནི་ཝུའུ་ཧྲན（武山）ཆུ་ཡོལ་བྲག་ཕུག（水帘洞石窟）དང་རྨེ་རུའི་བྲག་ཕུག（麦积山石窟）ཨང203པ་དང་བཟོ་དབྱིབས་རིགས་གཅིག་ཡིན་པ་མཐོང་ཐུབ་པས། སྐབས་དེར་ཡུལ་ལུང་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་རི་མོའི་བྲིས་རྒྱུན་བར་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས། ཡང་ཝུའུ་ཧྲན་ཆུ་ཡོལ་བྲག་ཕུག་གི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་དབྱིབས་དེའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་འབྲས་འགའ་ཤས་སུ་ཝེ་བྱང་མ（北魏）དང་ཀྲོའུ་བྱང་མའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་འབྲི་ལུགས་ཡིན་པར་བཤད་མོད། མིག་སྔར་ཤེས་ཡོན་པའི་སྡེ་རུ་ཝེ་བྱང་མའི་དུས་སྐབས་དེའི་བྲག་ཕུག་གི་བརྐོས་བརྙན་དང་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་ཁྲོད་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྣང་བརྙན་དང་། སྟོང་སྐུའི་ན་བཟའི་གྱོན་སྟངས་བཅས་ནི་གཱནྡྷཱར་སྒྱུ་རྩལ（Gandhara Art）གྱི་ཆུ་རིས་མའི་ཁྱད་ཆོས་ཡིན་པ་དེ་ཡོང་གྲགས་ཀྱི་ལྟ་གྲུབ་ཞིག་ཡིན་ཕྱིར།  དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་དང་ཝུའུ་ཧྲན་བྲག་ཕུག་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་བཀོད་ནི་གཱནྡྷཱར་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་བཟོ་ལུགས་དང་མི་འདྲ་བས། ཝེ་བྱང་མ་དང་ཀྲོའུ་བྱང་མའི་དུས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས་བརྩམས་ཆོས་མིན་པ་ཤེས་ནུས། སྟོང་སྐུའི་སྣང་བརྙན་ལ་ཡུལ་དེའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཅུང་ལྡན་ཡང་སྤྱིའི་ཚོན་མདོག་ནི་མངའ་རིས་ཡུལ་གྱི་ལྡེབས་རིས་དང་འདྲ་བར་དྲོད་མདོག་མཚལ་གྱི་སྐོར་གཙོ་བོར་བཟུང་བས་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཐོན། གཞན་སངས་རྒྱས་དང་བྱང་སེམས། མཆོད་ཡོན་མི་སྣ་དག་གི་ཆ་ལུགས་དང་། མཆོད་རྟེན་དག་གི་བཟོ་བཀོད་ནི་ལྡེབས་རིས་སྤྱིའི་ཁྱད་ཆོས་དང་འབྲེལ་བས། སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་གྱི་བཟོ་བཀོད་དང་དུས་ཚོད་ངོས་འཛིན་སོགས་ཀྱི་དཔྱད་པ་ལ་འབྲེལ་བ་ངང་གིས་ཆགས་ཡོད། དེ་བས་སྐུ་བརྙན་འདི་དག་ནི་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་ལམ་ཐིག་ལས་བྱུང་བའི་ས་གནས་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་བྲིས་རྒྱུན་དམིགས་བསལ་ཅན་ཞིག་ཀྱང་རེད།

པར8 བྲག་ཕུག་ཨང1པའི་མཆོད་རྟེན་ཐིག་རིས།

པར9 བྲག་ཕུག་ཨང་2པའི་མཆོད་རྟེན་ཐིག་རིས།

པར10 མངའ་རིས་སྒར་རྫོང་གི་མཆོད་རྟེན་ཐིག་རིས། ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས་ཀྱིས་མཁོ་སྤྲོད་བྱས།

པར11 མངའ་རིས་སྒར་རྫོང་གི་མཆོད་རྟེན་ཐིག་རིས། ཤ་བོ་མཁའ་བྱམས་ཀྱིས་མཁོ་སྤྲོད་བྱས།

བཞི། མཆོད་རྟེན་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་དང་ཁྱད་ཆོས།

ལྡེབས་རིས་ཁྲོད་མཆོད་རྟེན་གྱི་ཐིག་རིས་ཅུང་མང་བ་བྲག་ཕུག་གསུམ་དུ་མཐོང་ཐུབ།（པར8-9）མཆོད་རྟེན་གྱི་བཞེངས་བཀོད་ལ་བོད་བརྒྱུད་ཅན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་གསལ་ཞིང་། མཆོད་རྟེན་གྱི་ཐིག་རིས་ནི་འཕགས་པ་ཉན་ཐོས་ཀྱི་ལུགས་ཏེ་མྱང་འདས་དབྱིབས་དང་པད་སྤུངས་སྐུ་གདུང་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་སུ་གཏོགས། དམིགས་བསལ་དུ་མཆོད་རྟེན་གྱི་གཙུག་ཏོར་ཆེ་ཞིང་ནང་དུ་རིང་བསྲེལ་རིལ་བུར་བྲིས་ཡོད། ལྡེབས་རིས་ངོས་ཀྱི་མཆོད་རྟེན་དང་བྲག་ཕུག་གསུམ་པའི་འབུམ་ཁང་ངོས་ཀྱི་འབུར་གཟུགས་མཆོད་རྟེན་དག་ནི་བཟོ་དབྱིབས་གཅིག་ཡིན། མཆོད་རྟེན་འདིའི་ཐིག་རིས་སྐོར་ནི་ཐོག་མར་གདོད་མའི་རུས་རྒྱུད་ཚོ་པའི་མགོ་པ་དང་ལྷ་པའི་བང་སོའི་ཤུལ་དངོས་རྣམས་རྟེན་དུ་བྱས་ཏེ་རྡོ་འབུམ་མཆོད་པ་ལས་དར་ཚུལ་བོད་ལྗོངས་མངའ་རིས་ཀྱི་གནའ་བོའི་བྲག་བརྐོས་རི་མོའི་ཁྲོད་ཀྱི་མཆོད་རྟེན་གྱི་དབྱིབས་གཟུགས་ལས་ཤེས་ཐུབ། དུས་རབས་བདུན་པར་ནང་བསྟན་བོད་དུ་དར་མགོ་ཚུགས་པ་ནས་མཆོད་རྟེན་གྱི་དབྱིབས་གཟུགས་ཀྱང་བོད་བརྒྱུད་ཅན་དུ་འགྱུར་མགོ་ཚུགས།  ཕྱིས་སུ་བོད་བཙན་པོས་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ནས་ཡ་གླིང་དབུས་མ་དང་། ནུབ་ལི་ཡུལ། བྱང་ཏུན་ཧོང་། རྨ་ཀླུང་ཙོང་ཁ་སོགས་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྐབས་སུ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྐུ་གཟུགས་དང་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཟོ་སྟངས་ཤིག་དར་ལ། ད་ལྟ་ཞིབ་འཇུག་པའི་སྡེ་ཡིས་ནུབ་ཀྱི་སྦལ་ཏི་དང་། ལ་དྭགས། མངའ་རིས། བྱང་གི་རྨ་ནུབ། ཏུན་ཧོང་། རྒྱ་ཡུལ་འགག །སྨད་ཁམས་སོགས་ཀྱི་བྲག་བརྐོས་དང་ལྡེབས་རིས་ལས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་ལྷ་སྐུ་དང་མཆོད་རྟེན་གྱི་གཟུགས་རིས་མཐོང་བ་ལས་ར་སྤྲོད་བྱས་པ་དང་། དེ་ལ་དབུས་ཁུལ་ཅན་གྱི་བོད་ལུགས་སྒྱུ་རྩལ་ཞེས་ཀྱང་འབོད།（པར10-11）དེ་ལྟ་ན་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་དག་གི་མཆོད་རྟེན་གྱི་གཟུགས་རིས་ནི་དེ་དག་དང་རིགས་གཅིག་པ་ཡིན་པས་བོད་ལུགས་ཡིན་པ་གསལ་ཐག་ཆོད། དེ་བཞིན་དུ་གནས་འདི་ཡང་གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཆོས་བརྒྱུད་ལམ་ཐིག་དང་འབྲེལ་བས། ཡུལ་ལུང་འདི་དང་ཐག་ཉེ་བའི་ཀན་སུའུ་ཝུའུ་ཧྲན（武山）གྱི་ཆུ་ཡོལ་བྲག་ཕུག（水帘洞）གི་ངོས་སུའང་མཆོད་རྟེན་འདི་དང་བཟོ་སྟངས་རིགས་གཅིག་པའི་ལྡེབས་རིས་དང་བརྐོས་བརྙན་གྱི་སྐོར་གསལ་ལ།（པར12）དེ་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཀྲོའུ་བྱང་མའི（北周）དུས་སྐབས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་སུ་ངོས་འཛིན་ཡང་།[33]ཝུའུ་ཧྲན་གྱི་བྲག་ཕུག་དེའི་ལྡེབས་རིས་དང་བརྐོས་བརྙན་ཁྲོད་ཀྱི་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཀོད་པ་དག་ནི་དུས་ཕྱི་མར་བཞེངས་པ་ཡིག་ཚངས་ལས་ཤེས་པ་དང་། ལྷག་ཏུ་ཤར་ལྷོའི་ཝུའུ་ཧྲན་ཕྱོགས་ནི་སྔར་བོད་བཙན་པོ་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་དང་། ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་རྒྱལ་སྲས་ལགས་ཀྱིས་རྨེ་རུ་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་ཀྱི་ཚོ་དཔོན་མགོ་སྟོང་[34]དང་རྒྱལ་སྲས་ཀྱི་ཞང་པོ་སྤྱི་དཔོན་ཞང་ཡོན་ཏན་གཉིས་ལ་བཀས་བསྐུལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱང་གསལ།[35]དེར་བརྟེན་རྨེ་རུའི་ཝུའུ་ཧྲན་བྲག་ཕུག་གི་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཟོ་སྟངས་ཀྱང་བོད་ལུགས་མངོན་གསལ་ཡིན་པས། ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སྐབས་དེར་བཞེངས་པ་ཡིན་པ་ཤེས་གསལ་བྱུང་བ་དང་། དཔྱད་འབྲས་འགའ་ཤས་སུ་སུང་རྒྱལ་རབས（北宋）ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་ངོས་འཛིན[36]པས་ལྡེབས་རིས་འབྲི་བཞེངས་ཀྱི་དུས་ཚོད་ཐད་ལྟ་བ་གཅིག་མཐུན་ཡིན། དེ་མིན་ལྷ་སའི་ནང་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་དབྱིབས་ནི་ཝུའུ་ཧྲན་གྱི་བྲག་ཕུག་དང་རྨེ་རུའི་བྲག་ཕུག་ཨང203པ་གཉིས་དང་རིགས་གཅིག་ཡིན་པ་མཐོང་ཐུབ་པས། སྐབས་དེའི་བཟོ་པ་ཕན་ཚུན་བར་བྲིས་རྒྱུན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའང་ཤེས་ནུས། ལྷ་སའི་ནང་གི་འབུམ་ཁང་མཆོད་རྟེན་ཡོད་སའི་བྲག་ཕུག་ཆུང་བ་དེའི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐུ་བརྙན་དང་མཆོད་རྟེན་གྱི་རི་མོའི་ངོས་སུ་མཚན་བྱང་དང་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག་གི་གཟུངས་སྔགས་བྲིས་ཡོད།  ཕྱིས་སུ་ས་གནས་དེའི་དད་ལྡན་པས་ལྡེབས་རིས་ངོས་སུ་ཀ་རག་བྱུགས་པས་མཚན་བྱང་གི་ཡི་གེ་ཆ་ཚང་མི་གསལ་ཞིང་། དེ་ལས་མཆོད་རྟེན་གཉིས་ཀྱི་བུམ་པའི་ངོས་སུ་“▢▢ཆེན་པོ་ ི མ▢▢▢ཡྀ་མཆོད་རྟེན།   ▢▢ན▢ གནུབས་ཅན་ལ་ནས།། ”ཞེས་དང་།（པར13）“༠ ཨཱོཾ་མ་ནི་པད་མེ་ཧུྃ ༠”ཞེས་པའི་བོད་ཡིག་བྲིས་ཡོད།（པར14）མིའི་མཚན་བྱང་ཆ་ཚང་མི་གསལ་བས་རྗེས་མར་མུ་མཐུད་དུ་དཔྱད་དགོས། ཡིན་ཡང་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་འབྲི་སྟངས་དང་གི་གུ་ཕྱིར་ལོག་ཅན་གྱི་འབྲི་སྟངས་སོགས་ནི་བྲག་ཕུག་ནས་རྙེད་པའི་གནའ་བོའི་ཆོས་དཔེའི་ཡིག་གཟུགས་དང་མཚུངས་པར་མ་ཟད། ཏུན་ཧོང་གི་བོད་ཡིག་ཡིག་ཆའི་ཡིག་གཟུགས་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན། དེ་བས་དན་ཏིག་བྲག་ཕུག་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཡིག་གི་ཆོས་དཔེ་དང་ལྡེབས་རིས་ངོས་ཀྱི་བོད་ཡིག་དག་ནི་ལྡེབས་རིས་ནམ་བཞེངས་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ཆ་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དེ་མིན་གཞན་ཐིས་པའི་དགོན་ཤུལ་ནས་རྙེད་པའི་གནའ་བོའི་ཆོས་དཔེ་དག་ལས་དན་ཏིག་དགོན་པའི་དུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་ནང་བསྟན་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་སོགས་མཚོན་ཐུབ་པར་མ་ཟད། ས་གནས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་ཡང་རིན་ཐང་ཆེན་པོ་ལྡན།

པར12 ཝུའུ་ཧྲན་བྲག་ཕུག་གི་མཆོད་རྟེན།

པར13 ལྡེབས་རིས་སྟེང་གི་མཚན་བྱང་།

པར14 ལྡེབས་རིས་སྟེང་གི་མ་ཎི་ཡིག་དྲུག

ལྔ། མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་ཆ་ལུགས།

མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་ཆ་ལུགས་ནི་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ལས་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཡོད། བྲག་ཕུག་ཨང་དང་པོའི་གཙོ་སྐུའི་གཡས་གཡོན་གྱི་མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་མགོའི་ཞྭ་མོ་ནས་ལུས་ཀྱི་གྱོན་ཆས་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པར་བརྟགས་ན།（པར15）སྐབས་དེའི་ས་གནས་ཀྱི་དད་ལྡན་པའི་ཆ་ལུགས་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ། དེ་ཡང་དན་ཏིག་གི་ཡུལ་འདི་ནི་སྔ་མོའི་དུས་སུ་ཆཱང་མི་འཚོ་སྡོད་བྱས་པའི་ཡུལ་ལུང་ཞིག་ཡིན་པས་ཡིག་ཚངས་ལས་ནུབ་ཆཱང་མི་ཞེས་བཀོད་ཡོད།[37]ས་གནས་འདིའི་བོད་པའང་སྔོན་གྱི་དུས་སུ་ཆཱང་མི་དང་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་ཅིང་།[38]དུས་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་རིམ་བཞིན་བྱུང་ནའང་ཡུལ་སྐད་བརྡ་རྙིང་དང་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་མང་པོ་ཞིག་སྔར་ལྟར་གནས། ལྡེབས་རིས་སུ་བཀོད་པའི་མཆོད་ཡོན་མི་སྣ་ཕོའི་ཞྭ་མོ་གཙུག་རྒྱན་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། དེང་སྐབས་ཆཱང་རིགས་དང་ན་ཞི་རིགས། དབྱི་རིགས་སོགས་ཀྱི་བོན་པོའི་སྟོན་པའམ་ཆོས་པ་ཚོས་ཀྱང་གྱོན་བཞིན་ཡོད་པ་དང་།（པར16）བོན་ཆོས་ལས་དར་བའི་ལྷ་པའི་ཆོ་ག་དང་ལྷ་མོའི་ཟློས་གར་གྱི་ཁྲོད་དུའང་དབུ་རྒྱན་འདིའི་རིགས་མཐོང་ཐུབ།  སྒོས་སུ་ཡུལ་འདིའི་ཡ་རྫིའི་རྡོ་སྦིས་དང་རེབ་གོང་ས་ཆའི་བོད་ཀྱི་ལྷ་རྩེད་ཆོ་ག་སྤེལ་བའི་སྐབས་སུའང་གཙུག་རྒྱན་ཞྭ་མོ་འདི་གྱོན་བཞིན་ཡོད། དེ་ཡང་དན་ཏིག་གི་ཡུལ་ཕྱོགས་འདིར་སྔ་མོའི་དུས་སུ་བོན་པོ་མང་ཞིང་། བླ་ཆེན་པོ་དགོངས་པ་རབ་གསལ་ཡང་བོན་པོའི་ཁྱིམ་དུ་སྐྱེས་པ་དང་། ཆུང་དུས་སྐྱ་བོའི་མཚན་ལ་ཀ་ར་འཕན་དང་བོན་བསླབས་པས་བོན་མིང་ལ་མུ་གཟུ་གསལ་ཞེས་ཟེར།[39]བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་རྗེས་སུ་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་དར་ཁྱབ་བྱུང་ནའང་བོན་ཆོས་ལ་དད་པའི་གྲོང་ཚོ་ཁ་ཤས་དེང་སྐབས་ཀྱང་ཡོད་པར་མ་ཟད། བོན་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོ་གའི་རིགས་ཁ་ཤས་ཀྱང་ཡུལ་ཕྱོགས་འདིའི་ནང་པའི་ཁྱིམ་པ་ཚོས་སྔར་ལྟར་ཕྱག་ལེན་བྱེད།

པར15 བྲག་ཕུག2པའི་མཆོད་ཡོན་མི་སྣ།

པར16 ན་ཞིའི་བོན་པོའི་ཆ་ལུགས།

པར17 བྲག་ཕུག1པའི་མཆོད་ཡོན་མི་སྣ།

གཞན་ཡང་ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་དུ་རྒྱལ་ཆེན་རྣམ་ཐོས་སྲས་ཀྱི་རི་མོ་བྲིས་པའི་དབུ་རྒྱན་ཡང་རིགས་འདི་ཡིན་པས། གོང་གི་མཆོད་རྟེན་རི་མོའི་དར་ལུགས་དང་དུས་མཐུན། དེ་མིན་གཞན་ལྡེབས་རིས་ལས་སྐྱེས་མའི་མཆོད་ཡོན་བགྱིད་མཁན་དག་གི་གྱོན་ཆས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཞིང་།（པར17）དེ་ཡང་དབྱི་རིགས་དང་ཆཱང་རིགས་ཀྱི་སྐྱེས་མ། རྒྱལ་རོང་དང་འབྲུག་ཆུའི་བོད་ཀྱི་སྐྱེས་མའི་གྱོན་པའི་ཆ་ལུགས་སོགས་དང་རིགས་གཅིག་པས། གནའ་བོའི་དུས་སུ་ཡུལ་ལུང་འདིའི་བོད་དང་ཆཱང་མི་རྣམས་རིགས་རྒྱུད་གཅིག་གི་ཁོངས་སུ་འདུ།[40]ཡུལ་ལུང་འདིའི་རྒན་པོའི་ངག་རྒྱུན་དུ་སྔོན་མར་ཡུལ་འདིའི་སྐྱེས་པ་ཚོས་ཀྱང་ཁམས་ཕྱོགས་ཀྱི་བོད་པ་ནང་བཞིན་རལ་པ་བཞག་པ་དང་། སྐྱེས་མ་ཚོའི་མགོ་ལའང་ལྡེབས་རིས་ཁྲོད་ཀྱི་སྐྱེས་མའི་སྣང་བརྙན་བཞིན་དུ་མགོ་དཀྲི་རས་ལེབ་ནག་པོ་ཡོད་པར་བཤད།  དེ་བས་ལྡེབས་རིས་ངོས་ཀྱི་མཆོད་ཡོན་མི་སྣ་ནི་ས་གནས་དེ་གའི་དད་ལྡན་གྱི་སྐྱེས་ཕོ་མོ་དག་མཚོན་བྱེད་དང་། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་མགོ་ནས་རིམ་བཞིན་ཡུལ་ལུང་དེའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ནང་ཆོས་ལ་དད་པ་བྱས་པའི་རྣམ་པ་མཚོན་ཐུབ་བོ།  །

གསུམ་པ། ལྡེབས་རིས་ཀྱི་དུས་ཚོད་ངོས་འཛིན།

རྨ་ཀླུང་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་ལུང་པའི་བྲག་ཕུག་དག་གི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་སྣ་མང་ཞིང་། སངས་རྒྱས་དང་བྱང་སེམས། མཁའ་འགྲོ། མཆོད་རྟེན། རིང་བསྲེལ། པད་མའི་དཀྱིལ་འཁོར། མཆོད་ཡོན་མི་སྣ་སོགས་འདུ་བ་དང་། རི་མོའི་འབྲི་ཐབས་ནི་སྐབས་དེའི་བོད་ལུགས་དང་རྒྱ་ལུགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། སྐུ་བརྙན་གྱི་ཐིག་རིས་དང་ཚོན་མདོག་བཅས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ས་གནས་རང་བཞིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པས། དུས་རབས་ཤིག་གི་རི་མོའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་མངོན་པར་མ་ཟད། དན་ཏིག་ཡུལ་གྱི་བྲག་ཕུག་སྒྱུ་རྩལ་དང་འབྲེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྟོང་ཆའང་བསྐངས་ཡོད། དེ་ཡང་བླ་ཆེན་པོས་དན་ཏིག་ནས་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་ཚུལ་དང་འབྲེལ་ཏེ་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་དུས་ཚོད་ལ་དཔྱད་ན། བླ་ཆེན་པོས་དན་ཏིག་ཏུ་མཁས་པ་མི་གསུམ་གྱི་མདུན་ནས་བསྙེན་པར་རྫོགས་རྗེས་མི་ཉག་གྷའི་ཡུལ་དུ་བྱོན་ཏེ། གོ་རོང་སེང་གེ་གྲགས་ལས་འདུལ་བ་ལུང་སྡེ་བཞི་བཅས་རྫོགས་པར་གསན། དེའི་རྗེས་སུ་ཤར་ཕྱོགས་ལྷ་རྩེ་བྷིག་ཏིག་ཅེས་བྱ་བ་སྔོན་གྱི་ལྷ་རྟེན་མང་དུ་བཞུགས་པའི་དགོན་གནས་ཤིག་ཏུ་ཀ་འོད་མཆོག་གྲགས་པ་དང་མཇལ། དེའི་དྲུང་ནས་ལོ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལ་འབུམ་ཊཱིཀ་དང་། བྱང་ས་ལ་སོགས་པའི་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་རྒྱ་ཆེར་གསན།[41]གཞན་ཡང་སྐྱི་རྒྱལ་བའི་གཙུག་ཏོར་ལས་དབུ་མ་དང་ཚད་མ། ནམ་དགའ་ལྡན་བྱང་ཆུབ་ལས་ཡོ་ག་གསན་པར་བཤད་པས་མདོ་སྔགས་མང་དུ་ཐོས་པའི་མཁས་པའི་ཁྱུ་མཆོག་ཏུ་གྱུར།[42]དེ་ནས་བླ་ཆེན་པོ་དགོངས་པ་རབ་གསལ་ཁོང་ཉིད་དགུང་གྲངས་ཞེ་དགུ་སྟེང་དན་ཏིག་དགོན་དུ་ཕེབས་ཏེ། དན་ཏིག་ནས་ལོ་ངོ་སོ་ལྔའི་རིང་ལ་བཞུགས་པ་དང་། དགུང་ལོ་རྒས་པའི་དུས་སུ་གྲུབ་གནས་གལ་ཆེན་དག་ལ་ལྷ་ཁང་བཞེངས་པ། དགེ་ཕྲུག་མང་པོ་བསྐྱངས་ཏེ་སྡོམ་རྒྱུན་གནང་།[43]《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》ལས། “བླ་ཆེན་པོ་དགོངས་པ་རབ་གསལ་བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་དེས་ཅིག་ཆར་འཇུག་པའི་རྣལ་འབྱོར་བ་ཞེས་བྱ་བ་དགེ་བའི་ལས་ཅི་ཡང་མི་བྱེད་པ་ཞིག་ཏུ་འདུག་སྙམ་པའི་ཧྭ་ཤང་ལོག་རྟོག་ཅན་མང་བས།  དེ་དག་དགག་པའི་ཆེད་དུ་ལྷ་ཁང་དང་མཆོད་རྟེན་དཔག་དུ་མེད་པ་བཞེངས། ཚོན་རྩི་ཡང་ཡུལ་དེར་བྱུང་།  བཟོ་ཡང་རང་ཉིད་ཀྱིས་བྱས།”[44]ཞེས་འཁོད་ཡོད་པ་ནི་ལྡེབས་རིས་འདིའི་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཚང་སྔ་ཤོས་སུ་འགྲོ་བ་དང་། དན་ཏིག་གི་མཆོད་རྟེན་བཞེངས་པ་པོ་དང་ལྡེབས་རིས་བཞེངས་མཁན་ཡང་བླ་ཆེན་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་བསྟན།《དན་ཏིག་དཀར་ཆག》ལས། “ལྷ་སའི་ནང་དུ་བྲག་ངོས་སུ་སྔར་བླ་ཆེན་པོའི་སྐབས་བཤད་པ་ལྟར། ཞལ་ཞལ་བྱས་པའི་ངོས་ལ་སངས་རྒྱས་བྱང་སེམས་དང་། རྒྱའི་ལྷ་སྐུ་ཕུ་དུང་ཅན་ཚོན་རྩིས་སྤྲས་པ་དུ་མ”[45]ཞེས་སོགས་བཀོད་པ་ལས། དན་ཏིག་གི་ལྷ་སའི་ནང་ལུང་པའི་བྲག་ཕུག་དག་གི་ལྡེབས་རིས་དང་མཆོད་རྟེན་གྱི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་སྐྲུན་དག་ནི་བླ་ཆེན་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་གསལ། རྒྱའི་ལྷ་སྐུ་ཕུ་དུང་ཅན་ལ་ཚོན་རྩིས་སྤྲས་པ་དུ་མ་ཞེས་པ་ལས་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་ལུགས་དམིགས་བསལ་ཅན་ཡིན་པའང་བསྟན། དེ་ཡང་བླ་ཆེན་པོ་ཚང་མི་ཉག་ཡུལ་དུ་ཆོས་བསླབ་པར་ཕེབས་པའི་ཚུལ་ལས་ས་ཁུལ་དེར་ནང་བསྟན་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་ཚུལ་ཤེས་ནུས་པ་དང་། ལྡེབས་རིས་འདིའི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་ཡུལ་ཕྱོགས་དེའི་འབྲི་ལུགས་ལ་དཔེ་བླངས་པར་སྙམ། བླ་ཆེན་ཚང་མི་ཉག་གྷའི་ས་ཆར་ཕེབས་པའི་དུས་ནི་ལྡོང་སྤྱང་ཚོ་དཔོན་ཡོན་ཧའོ་ཡིས་བཙུགས་པའི་མི་ཉག་རྒྱལ་ཁབ་ལས་དུས་རབས་གཅིག་གི་སྔ་བས། བླ་ཆེན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལས་ལྡེབས་རིས་བཞེངས་དུས་ཀྱི་ལོ་ནི་དུས་རབས་བཅུ་པའི་སྐབས་སུ་ཡིན་ལ། སྒོས་སུ་བོད་ལུགས་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཞེངས་ལུགས་དང་བྱེ་བྲག་གི་བྲག་ཕུག་ཁག་གི་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དུས་སྔ་ཕྱིའི་འགྱུར་བ་ཅུང་ཙམ་བྱུང་བར་གཞིགས་ན། ལྡེབས་རིས་འདི་ནི་དུས་རབས་བཅུ་པ་ནས་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་དུས་མགོ་སྟེ་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཞེངས་པ་ཡིན་ནོ།  །

མཇུག་སྡུད་པ།

དེ་ཡང་རྨ་ཀླུང་དན་ཏིག་ལྷ་སའི་ནང་ལུང་པའི་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ཀྱི་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་ལས་མངོན་པའི་སངས་རྒྱས་བྱང་སེམས་དང་། མཆོད་རྟེན། མཆོད་ཡོན་མི་སྣ་བཅས་ཀྱི་བཟོ་སྟངས་དང་ཆ་ལུགས་ལ་དཔྱད་ན། རི་མོའི་འབྲི་ཐབས་ནི་སྐབས་དེའི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་སྣ་མང་གི་འབྲི་ལུགས་དང་། ཙོང་ཁའི་ཡུལ་རང་སར་དར་བའི་འབྲི་ལུགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་བྱས་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ཡིན་པར་མ་ཟད། གྱོན་གོས་ཆ་ལུགས་ལ་ས་གནས་རང་གི་དམངས་སྲོལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་དང་། སྒོས་སུ་མཆོད་ཡོན་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་ལས་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་དུས་མགོར་ས་གནས་ཀྱི་དད་ལྡན་པས་ནང་ཆོས་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་དང་དད་མོས་བྱས་ཚུལ་མཚོན་ཐུབ། གཞན་ཡང་སངས་རྒྱས་དག་གིས་ཆོས་གསུངས་པའི་སྣང་བརྙན་དང་ཉེ་འཁོར་གྱི་རྣམ་གྲངས་བཅས་ལ་བརྟགས་ན། ལྡེབས་རིས་སྤྱིའི་བརྗོད་བྱ་ནི《འཕགས་པ་བཟང་པོ་སྤྱོད་པའི་སྨོན་ལམ》དང་འབྲེལ་བའི་ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐོར་དང་། སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བཟོ་དབྱིབས་དང་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཟོ་ལུགས་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི། རྨེ་རུའི་ཝུའུ་ཧྲན་ཆུ་ཡོལ་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་དང་རྨེ་རུའི་བྲག་ཕུག་ཨང203པའི་ལྡེབས་རིས་དག་དང་བྲིས་རྒྱུན་གྱི་འབྲེལ་བ་དམ་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚངས་དང་བོད་ཡིག་གི་མཚན་བྱང་སོགས་དང་བསྟུན་ན་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ནི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་མཇུག་ནས་ཙོང་ཁའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སྐབས་སུ་བཞེངས་པ་དང་། ལྡེབས་རིས་ཀྱི་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལ་དཔྱད་ན་ལོ་རབས་སྔ་ཤོས་ནི་དུས་རབས་བཅུ་པའི་སྐབས་སུ་ཡིན། གཞན་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་སུ་འཁོད་པའི་བླ་ཆེན་པོས་སྐུ་ཚེ་སྨད་དུ་དན་ཏིག་ནས་ལྷ་ཁང་དང་སྐུ་རྟེན་བཞེངས་ཚུལ་ལ་བརྟགས་ན། དན་ཏིག་གི་ལྷ་སའི་ནང་ལུང་པའི་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ནི་བླ་ཆེན་པོ་དང་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་དང་།  བོད་ལུགས་མཆོད་རྟེན་གྱི་བཞེངས་ལུགས་དང་རི་མོའི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་བསྡུར་ཚེ། ལྡེབས་རིས་དེ་དག་ནི་དུས་རབས་བཅུ་པ་ནས་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་པའི་དུས་མགོའི་བར་སྐབས་སུ་བཞེངས་པར་གསལ། ལྡེབས་རིས་དེ་ལ་ཙོང་ཁའི་ཡུལ་གྱི་གནའ་བོའི་རི་མོའི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པར་རིན་ཐང་ཆེ་ཞིང་། དེ་ལས་གནའ་བོའི་ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་དེ་རྒྱ་གར་དང་ཡ་གླིང་དབུས་མ་ནས་ཀྲུང་གོའི་ཁྱད་ཆོས་ཅན་གྱི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་ལུགས་ཤིག་ཏུ་གྲུབ་པའི་རྗེས་ཤུལ་འཚོལ་ཐུབ་པར་མ་ཟད། ནང་བསྟན་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་སྐུ་བརྙན་བཞེངས་ལུགས་ཀྱང་རིམ་བཞིན་ས་གནས་དམངས་སྲོལ་ཅན་དང་མི་རིགས་ཅན་དུ་གྱུར་པ་ཡང་རྟོགས་ཐུབ་བོ། །

ལུངས་འདྲེན་དཔྱད་ཡིག །

[1]ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007：313.

[2]ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2007：313.

[3]ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007：336.

[4]ཚེ་དཔག །ཕོ། བོད་རིགས། ལོ46 དཔའ་ལུང་རྫོང་གསེར་གཞུང་ཞང་ཁོ་ཡར་སྣ་ཁ་སྡེ་བའི་སྡེ་མི་ཡིན།

[5]དོན་གྲུབ། ཕོ། བོད་རིགས། ལོ49 དཔའ་ལུང་རྫོང་གསེར་གཞུང་ཞང་ཁོ་ཡར་སྣ་ཁ་སྡེ་བའི་སྡེ་མི་ཡིན།

[6]ཆོས་འབྱོར། དན་ཏིག་དགོན་པའི་གྲྭ་བ། ལོ40 ད་ལྟ་དགོན་པའི་འདུ་ཁང་གི་དཀོན་གཉེར་ཡིན།

[7]《བསྟན་འགྱུར》མདོ་སྡེ་དི་པ། [Z] སྡེ་དགེ་པར་མ། ：180.

[8]谢继胜.扎塘寺壁画法华图像与11-14世纪中国多民族艺术史的重构[J].文艺研究，2021：3.

[9]བདེ་སྐྱིད། རྦ་བཞེད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1999：116-117.

[10]白日·洛桑扎西.论扎塘寺早期壁画艺术风格[J].西藏研究，2012：95-102.

[11]白日·洛桑扎西.论扎塘寺早期壁画艺术风格[J].西藏研究，2012：98.

[12]谢继胜.扎塘寺壁画法华图像与11-14世纪中国多民族艺术史的重构[J].文艺研究，2021：3.

[13]དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད། [K] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012：182.

[14]གཉའ་གོང་དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན་དང་པདྨ་འབུམ། ཡུལ་ཤུལ་ཁུལ་གྱི་བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་རྟེན་ཡིག་བྲག་བརྐོས་མ་འགའ། [J] ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2018：6.

[15]དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [K] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2012：1355.

[16][日]高南顺次郎.《大正新修大藏经》，第85册，北京：中国书店，2021：12，1459.

[[17]]སྐུ་ཞབས་སུའུ་པའེ་（宿白）ལགས་ཀྱིས1986ལོར《གནའ་དཔྱད་རིག་དེབ》དེབ་4པར་འཁོད་པའི་ལིང་ཀྲོའུ་དཔེ་དབྱིབས་ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ（《凉州石窟遗迹和“凉州模式”》《考古学报》[J].1986：4）ལྟར་ན། ལིང་ཀྲོའུ་དཔེ་དབྱིབས་ཞེས་པ་ནི་ཞིན་ཅིང་ཤར་རྒྱུད་ཀྱི་བྱང་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་གྱི་གནའ་བོའི་ནང་བསྟན་བྲག་ཕུག་སྒྱུ་རྩལ་ཏེ། ཝུའུ་ཝེའི་ཐེན་ཐི་རི་བོའི་བྲག་ཕུག་ཨང1པ་དང4པ། ཅིག་ཆོན（酒泉）དང་ཏུན་ཧོང་།（敦煌）ཐུའུ་ལུའུ་ཧྥན（吐鲁番）སོགས་ནས་ཐོན་པའི་གནའ་བོའི་སྐུ་བརྙན་བཟོ་བཀོད་ཁག་ཅིག་གི་ཁྱད་ཆོས་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཡོད།

[18]ལུང་ཡུག（陇右）ཅེས་པ་ནི་སྔོན་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་རྨེ་རུ（天水）དང་། སྤེན་གླིང་།（平凉）ཏིན་ཞི།（定西）ལན་གྲུ（兰州）བཅས་ཀྱིས་ཆོད་པའི་ཡུལ་སྤྱི་ལ་གོ ། 

[19]《思维略要法》记：“凡求初禅，先习诸观”。（[日]高南顺次郎.《大正新修大藏经》，第15册，北京：中国书店，2021：12，298.）

[20]《བསྟན་འགྱུར》མདོ་སྡེ་དི་པ། [G] སྡེ་དགེ་པར་མ། ：180.

[21]龙忠.炳灵寺石窟释迦多宝、弥勒、千佛题材造像探析[J].雕塑，2017：63.

[22]龙忠.炳灵寺石窟释迦多宝、弥勒、千佛题材造像探析[J].雕塑，2017：63.

[23]བྱམས་པ་འབུམ་གླིང（炳灵寺）གི་བྲག་ཕུག169པའི་ཨང12དང་། ཨང13དང་།  ཨང24པའི་ཆིན་ནུབ་མའི་སྐབས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས།

[24]ཟི་ལིང་བྱང་དགོན（西宁北禅寺）གྱི་བྲག་ཕུག་ཏུ་ཕྱོགས་བཅུའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་དང་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐོར་གྱི་ཐིག་རིས་ཅུང་གསལ་པ་དང་། བོད་རྒྱ་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་སྐུ་བརྙན་ཐིག་རིས་ཡིན། རི་མོའི་འབྲི་ལུགས་ལ་མིང་རྒྱལ་རབས་སྐབས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན།

[25]ཝུའུ་ཝེ་ཡི་ཐེན་ཐི་རི་བོའི་བྲག་ཕུག（武威天梯山石窟）ཨང18པའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐོར། ཝེ་བྱང་མའི་སྐབས་དང་། བྲག་ཕུག་ཨང2པའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐོར། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་དུས་སྐབས་དང་། ད་ལྟ་ཝུའུ་ཝེའི་དངོས་མང་བཤམས་སྟོན་ཁང་དུ་ཉར་ཡོད། 

[26]1.འཇམ་དབྱངས་རི་བོའི་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་བྲག་ཕུག（文殊山千佛洞）གི་ལིའང་བྱང་མའི་སྐབས་ཀྱི་ལྡེབས་རིས། （甘肃肃南裕固族自治县文殊山石窟壁画，十六国时期.）2.李甜.文殊山石窟研究[D].兰州大学，2019.

[27]1.གསེར་གྱི་མཆོད་རྟེན་དགོན་པའི་བྲག་ཕུག་གི་ལྡེབས་རིས་ལས་སངས་རྒྱས་སྟོང་སྐུའི་སྐོར།（甘肃肃南裕固族自治县金塔寺石窟壁画，十六国时期）2.姚桂兰，郑炳林，等. 金塔寺石窟[M].兰州：甘肃人民美术出版社.2019.

[28]རྨེ་རུ་རི་བོའི་བྲག་ཕུག（麦积山石窟）133པའི་ཨང1པ་དང་། ཨང10པ་དང་།  ཨང16པའི་ལྡེབས་རིས། 

[29]ལི་ཡུལ་པོ་ཙི་ཁོ་ལི་ཁོ་བྲག་ཕུག（新疆柏孜克里克石窟）དང་ཁོ་ཙི་ཨེར་བྲག་ཕུག་ཨང38པ།（克孜尔石窟）

[30]宁强.胡同庆.敦煌莫高窟第254窟千佛画研究[J].敦煌研究，1986：4.

[31]赖鹏举.北传〈般舟三昧经〉的流传与四世纪末中亚“十方佛观”的形成[J].兰州大学学报，2006：5.

[32]甘肃省文物工作队、炳灵寺文物保管所编.中国石窟-永靖炳灵寺[M].北京：文物出版社，1989：204.

[33]温锴.浅析武山县水帘洞拉梢寺浮雕和壁画的艺术特点[D].西北民族大学，2014：14.

[34]རྒྱ་ཡིག་ཏུ“郭厮敦”དང“郭斡苏都”ཞེས་སྣང་།（ཚེ་བརྟན་རྡོ་རྗེ། ཙོང་ཁ་རྒྱལ་རབས་ཞིབ་འཇུག །[M] ཟི་ལིང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2021：45）

[35][宋]李焘.《续资治通鉴长编》·卷八五[D].中华书局，1992.

[36]赵世金.甘肃武山水帘洞石窟群研究[D].兰州大学，2016：156.

[37][南朝-宋]范晔.后汉书[M].西安：三秦出版社，2013:56.

[38]ཆཱང་ནི་གནའ་བོའི་དུས་ཀྲུང་ཡོན་གྱི་མིས་ནུབ་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་རིགས་སྤྱིར་བརྗོད་པ་དང་། ཆཱང་ལ་བོད་ཡིག་གི་བྱང་ཞེས་ཟེར་བའི་དཔྱད་པའང་མཆིས།  རྒྱའི་ཡིག་ཚངས་སུ་བཀོད་པའི་བྱང་པ（西羌）ནི་གནའ་བོའི་བོད་ཀྱི་རུས་ཆེན་བཞིའི་ལྡོང་སྤྱང་གི་རྒྱུད་ཡིན་ཚུལ་ནི། མཁས་དབང་དམུ་དགེ་བསམ་གཏན་གྱི་གསུང་འབུམ་དང་། དོན་གྲུབ་དབང་འབུམ་གྱི《བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》དང་། རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པའི《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ》དང་། རེབ་གོང་རྡོ་རྗེ་མཁར་གྱི《བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས》དང་། ལི་ཙུང་ཧྭ（黎宗华）ཡི《ཨ་མདོའི་ལོ་རྒྱུས་རགས་བསྡུས》（安多藏族史略[M].西宁：青海民族出版社，1992：12）བཅས་སུ་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་ཡོད་པ་དང་། གཞན་ཡང《ཐང་ཡིག་གསར་མའི་ཐུ་བྷོད་ཀྱི་གླེགས་བམ》དུ（新唐书-吐蕃传）ནང་དུ“吐蕃本西羌属，盖百有五十种，散处河、湟、江、岷间；有发羌、唐旄等，然未始与中国通”ཞེས་བཀོད་ཡོད་པ་དང་། དེ་བཞིན་འབྲུག་ཐར་གྱི《ཀན་སུའུ་བོད་རིགས་ཚོ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག》དང་། ཚུའེ་ཡུང་ཧོང་གི《མཚོ་སྔོན་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་བཤད》（崔永红等编.青海通史[M]. 西宁：青海人民出版社，1999：2.）བཅས་ཀྱི་ནང་དུའང་བོད་དང་ཆཱང་གི་བར་རུས་ཁུངས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པར་དྲངས་ཡོད།

[39]དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། [K] པེ་ཅིང་། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1999：112.

[40]国家民委.《民族问题五种丛书》编辑委员会.中国少数民族[M]，北京：人民出版社，1981：35.

[41]འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། དེབ་སྔོན། [M]  ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985：69.

[42]ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007：312.

[43]བྲག་དགོན་པ་དཀོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས། མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་། [M] ལན་གྲུ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989：22.

[44]འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ། དེབ་སྔོན། [M] ཁྲིན་ཏུ། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985：71.

[45]ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། རྗེ་འཇིགས་མེད་རིགས་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ། པོད་གསུམ་པ། [M] པེ་ཅིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007：334.

青海省旦斗寺喇萨山谷岩窟壁画遗存研究

摘要：通过对青海省海东地区旦斗寺喇萨山谷岩窟壁画的整体性研究，认为壁画中诸佛、佛塔、供养人的形象及服饰造型等，具有吐蕃多元化风格及汉藏绘画艺术融合风格等特点。该壁画中诸佛应是《普贤行愿品》所描述的十方诸佛形象，佛弟子和供养人服饰造型有吐蕃民俗风格特点，结合藏文文献，首先阐述了喇钦・贡巴饶赛在甘青宁地区的活动及其与旦斗寺壁画的关系；其次，通过该壁画中的千佛构图和藏式佛塔造型及武山水帘洞壁画和麦积山第203号石窟壁画的比较，认为它们具有一脉相承的共同画风，两个地区的画师之间有交往和联系。再次，历史上“丝绸之路”东段河西走廊是多民族交融的地带，也是唐宋时期汉藏与多民族文明重构的时空交互地带。在印度中亚佛教衰微后，汉藏佛教、多民族佛教艺术以中国境内的“丝绸之路”一带，特别是以河西走廊为舞台，各民族上演了一场多民族共创中华文明的历史剧目。这种各民族间的“交往交流交融”趋势导致此时汉藏等多民族文明史的变革，使之与之前的民族艺术呈现出一些不同的特点。另据史料及藏文标题、绘画构图、人物服饰等综合分析，此壁画创作与喇钦・贡巴饶赛有关；从绘制时间看，应为10世纪至11世纪初所创。对其之研究不仅对认识藏传佛教后弘期前后河湟地区佛教艺术发展史具有重要价值，也对认识古代佛教艺术从印度中亚风格转化为中国风格具有重要的参考价值。

关键词：旦斗寺；喇萨山谷；岩窟壁画