P.t.1288པ་སྟེ《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ་བྱུང་བའི“བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”ཞེས་པའི་ཚིག་དུམ་གྱི་དོགས་དཔྱོད།

རྩོམ་སྒྲིག ཀླུ་མོ་མཚོ།  ཡོང་ཁུངས། ཙོང་ཁ་དཔེ་ཁང་།  བཤེར་འབེབས། རིན་ཆེན་ཚེ་རིང་།

རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད།

རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར། ཕ་ཡུལ་གཅན་ཚ་ནས་ཡིན། འབུམ་རམས་ཕྱི་ཚར་བ། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་མི་རིགས་རིག་པ་དང་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པའི་སློབ་གླིང་གི་རིམ་གཉིས་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་དང་འབུམ་རམས་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་མཛུབ་སྟོན་སློབ་དཔོན་ཡིན་ལ།  ཞིབ་འཇུག་གི་ཁ་ཕྱོགས་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཡིག་ཚང་།  ཧི་མ་ལ་ཡའི་ཤེས་རིག་སོགས་ཡིན།

༄༅། ། P.t.1288པ་སྟེ《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ་བྱུང་བའི“བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”ཞེས་པའི་ཚིག་དུམ་གྱི་དོགས་དཔྱོད། 

རྨེ་རུ་ཡུལ་ལྷ་ཐར།

ནང་དོན་གནད་བསྡུས། ཏུན་ཧོང་ཕུག་པ་ནས་ཐོན་པའི་P.t.1288པ་སྟེ《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》ཀྱི་དབུའི་ཆད་ལྷག་ཤོར་སར“བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”ཞེས་པ་ཞིག་ཐོན་པ་ལ། ད་ལྟའི་བར་རིག་གཞུང་ལས་རིགས་སུ་འགྲེལ་གསལ་པོ་ཞིག་བསྐྱོན་ཐུབ་མེད། དོན་དངོས་སྟེང་། འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ནི་ཐོག་མར་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྲས་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་ཤིང་གུང་སྲོང་འདས་མཚམས་ཡབ་ཀྱིས་བསྐྱར་བཞེས་མཛད་དེ་ལོ་གསུམ་ལོན་པ་དང་ཡབ་ཀྱང་འདས། ཡིན་ནའང་ཕྱིས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་དག་གིས་དོན་འདི་ཡལ་བར་བོར་ཏེ་རྟོག་སྒྲུང་མང་པོ་བཟོས་པའི་མཐའ་མར། རྒྱ་བཟའ་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་མ་རྟོགས་མཁན་ཉུང་བར་གྱུར། ཁྲི་སྲོང་བཙན་རྒྱ་བཟའ་མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ་དང་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་པའི་ཚིག་དུམ་འདིས། གཅིག་ན་མུན་ཅང་ཀོང་ཅོའམ་མུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ641ལོར་བོད་དུ་སླེབས་ཏེ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་མཙུན་མོར་མངའ་གསོལ་བ་དང་། ཡབ་དང་ལྷན་དུ་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་ལྔ་བསྐྱངས་པའི(642-647)ཚུལ་གསལ་ལ། གཉིས་ན་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས648ལོར་ཀོང་ཇོ་རང་གི་བཙུན་མོར་བཞེས་ཏེ650ལོར་འདས་པས། དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་པའི་བཤད་ཚུལ་བྱུང་བའང་རྟོགས། ཕྱིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་འདི་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་སྐབས་ཀྱི་ཐང་དང་གཉེན་འབྲེལ་བྱུང་བའི་སྟེང་སྤར་ཏེ་ཞིབ་བརྗོད་བྱས་སྟབས། ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཡབ་སྲས་དང་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ཡབ་སྲས་གོ་ལྡོག་ཅིང་། རྒྱ་བཟའ་སྔ་ཕྱིའི་དོན་རྣམས་བསྲེས་པའི་གནས་སྟངས་དེ་བྱུང་། དེ་བཞིན་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་ལའང་འགལ་འཁྲུལ་བྱུང་སྟེ་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལྷག་ལ་གོ་བ་ལོག་པར་བླངས་པའོ། །

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། ཁྲི་སྲོང་བཙན། མེས་ཨག་ཚོམ། འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ། གུང་སྲོང་གུང་བཙན། དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས།

གླེང་སློང་།

བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཡིག་ཐོག་ཏུ་འཁོད་པ་ཆེས་སྔ་ཤོས་ཡིན་པས། སྔ་རབས་མཁས་པ་དག་གིས་ཀྱང་བོད་རང་སར་ལུས་པའི་རྡོ་རིང་དང་རྐོ་བརྐོས་ཡི་གེ བཙན་པོའི་དུས་ནས་བརྒྱུད་པའི་དཔེ་རྒྱུན་གལ་ཆེན་རིགས་ལ་དོ་སྣང་དང་ལུང་འདྲེན། དཔྱད་པ་གནང་ཡོད་ཅིང་། ལྷག་པར་དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་མགོར་ཏུན་ཧོང་ཕུག་པའི་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་རྙེད་པ་ནས། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་དང་མི་རིགས་འདྲ་མིན་གྱི་ཆེད་མཁས་མང་པོས་དག་སྒྲིག་དང་ཞིབ་འཇུག ལོ་ཙཱ་སོགས་བྱས་ཏེ་ད་སྔའི་ཕན་ལ་དཔྱད་འབྲས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་བླངས། ཡིན་ནའང་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་འགོར་བའི་ཡིག་རྙིང་འདི་དག་གཅིག་ན་བརྡ་རྙིང་པར་སོང་བས་གོ་དཀའ་ཞིང་། གཉིས་ན་འབྲེལ་ཡོད་རྒྱུ་ཆས་དབེན་ཏེ་འགྲེལ་ཆ་ཚང་བསྐྱོན་མི་ནུས་པར་གྱུར་སྟབས། རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་གནད་དོན་སྔར་བཞིན་མང་པོ་བསྐྱུར་ཡོད།

ཏུན་ཧོང་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལ་ཁྲོད་ཀྱི《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ་འཁོད་པའི“དེ་ནས་ལོ་དྲུག་ནའ།  བཙན་པོ:ཁྲྀ་སྲོང་རྩན་དགུང་དུ་གཤེགསོ།  བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”[1]ཞེས་པའི་ཚིག་དུམ་འདིར་མཚོན་ནའང་། ད་སྔའི་བར་མང་མང་གིས་སློབ་ཁྲིད་དང་ཞིབ་འཇུག་ལས་དཔྱད་འགྲེལ་སྣ་ཚོགས་བགྱིས་ནས་ཡོང་བ་ཡིན་མོད། བདེན་ཁ་སྟེར་ཆོག་གི་འགྲེལ་བརྗོད་ཡིད་ལ་སིམས་པ་ཞིག་མ་བྱུང་བར་ལུས་ཤིང་།  ཕལ་མོ་ཆེས་འདིའི་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་སོ་ཞེས་པར་སྟབས་བདེའི་གོ་བ་ཙམ་བླངས་ཏེ་གླེང་རྒྱུ་ལས། ཚིག་འདིའི་རྒྱབ་ལོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དོན་གནད་སྐོར་ལ་ཞིབ་ཆ་བཏོན་ཏེ་རྒྱུ་ཆ་སྔོག་འདོན་དང་བསྡུར་དཔྱོད་གཏིང་ཟབ་བྱས་མེད། དེར་དམིགས་ནས། ཁོ་བོས་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་རིང་གི་ཡིག་རྙིང་སློབ་ཁྲིད་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་ཉམས་མྱོང་གཞིར་བཞག་གིས། འདིར་ཆེད་དུ་ཚིག་དུམ་གང་དེར་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་པའི་ཞོར་ལ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དང་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་སྔ་ཕྱིའི་བཙན་པོ་དག་གི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་དང་། ཕྱི་ཕྱོགས་འབྲེལ་བ། ལྷག་པར་རྒྱ་མོ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དོན་ངོ་མར་བཙན་པོ་སུ་ལ་བསུས་པའི་ཐད་ནས་རང་གི་གོ་བའི་སྟོབས་བཞིན་དཔྱད་འགྲེལ་ཅིག་བྱེད་རྩིས་ཡིན། དེའང་གཤམ་གྱི་དཔྱད་པ་དག་རིག་གཞུང་བགྲོ་གླེང་གི་ལྟ་ཚུལ་ཁོ་ནར་སོང་སྟབས། སྔོན་གྱི་འདོད་ཚུལ་ཕལ་དང་མི་མཐུན་པའི་ཆ་ནི་ངེས་པར་ཡོད་སྲིད་ཅིང་། དེ་ལ་ལྷན་རྒྱས་ནས་གུ་ཡངས་དཀྱེལ་ཆེའི་དགོངས་པ་བསྐྱེད་དེ་བགྲོ་གླེང་དོགས་སེལ་ཡོང་བའི་རེ་བ་ཞུས་པ་ལགས།

དང་པོ། ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ལས་བྱུང་བའི་ཚིག་དུམ་དང་དེ་འབྲེལ་གྱི་དོགས་གཞི།

ཏུན་ཧོང་ནས་རྙེད་པའི་བོད་ཡིག་ཤོག་དྲིལP.t.1288པ་ལས“དེ་ནས་ལོ་དྲུག་ནའ། བཙན་པོ:ཁྲྀ་སྲོང་རྩན་དགུང་དུ་གཤེགསོ།  བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”[2]ཞེས་ཐོན་པ་འདི་ནི།《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དུས་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འཁོད་པའི་དོན་སྔ་ཤོས་སུ་གཏོགས་ཤིང་། ཤོག་དྲིལ་དེའི་མར་གཤམ་གྱི་ལོ་རེའི་བྱུང་བ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བ་ཞིག་ལ། བཙན་པོ་འདི་པའི་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ལ་ལོ་རྟགས་གསལ་པོ་བཀོད་དེ་བྲིས་མེད། དེར་བརྟེན། ཡར་སྔོན་ཞིབ་འཇུག་པ་དག་གིས་ཕྱིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་གཞིར་བཟུང་སྟེ་དེ་ནས་ལོ་གསུམ་ན་དང་དེ་ནས་ལོ་དྲུག་ན་ལྟ་བུར་རྒྱ་མོ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ641ལོར་བོད་དུ་བསུས་པ་གཞིར་བཞག་གིས་རིམ་འདེད་བྱས་ཏེ644ལོར་ཞང་ཞུང་ཐམས་ཅད་འབངས་སུ་བཀུག་པ་དང650ལོར་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་དུ་གཤེགས་ཞེས་གཏན་ལ་འབེབ་དགོས་པའི་ཚུལ་དེ་བྱུང་། ཡིན་ནའང་། འདིའི་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་སོ་ཞེས་པ་འདིས་རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་ལོ་དགུ་འགོར་ཡོད་རྒྱུ་ལ། བཙན་པོ་དང་དགུང་ལོ་གསུམ་ལས་ལྷན་དུ་མ་བཤོས་པར་བཤད་པས་སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བཤད་རྒྱུན་དག་དང་མི་མཚུངས་པའི་རྣམ་པ་ཐོན། དེ་ལྟ་མོད་ཀྱང་། རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དང་མ་འགྲོགས་པའི་ལོ་དྲུག་ཡས་མས་ནང་སུ་དང་ལྷན་དུ་བཤོས་པའི་སྐོར་ཁ་གསལ་དུ་མ་བྱུང་བས། ཀུན་གྱིས་ཐེ་ཚོམ་གྱི་གཞི་དང་བཅས་གོ་བ་མག་མོག་ཅིག་ལས་ལོན་རྒྱུ་མེད་པར་གྱུར།

གོང་སྨོས་ཚིག་དུམ་འདིའི་གནད་ཚིག་ནི་ཁྲི་སྲོང་རྩན་དང་། མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ། དགུང་ལོ་གསུམ། བཤོས་སོ་ཞེས་པ་དག་ཡིན་ལ། སྔ་མ་ནི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོར་དགོས་པ་ཀུན་གྱིས་མཁྱེན་གསལ་བཞིན་དང་། མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ་ལ་དེ་སྔ་འགྲེལ་ཚུལ་མི་མཐུན་པ་འགའ་རེ་བྱུང་མོད་དེང་སང་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ཡིན་པ་མཁས་པའི་སྡེར་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་པས། ཆེད་དུ་སྤྲོ་པའི་དགོས་པ་མ་མཆིས། དེ་བས། དགུང་ལོ་གསུམ་དང་བཤོས་སོ་ཞེས་པ་གཉིས་ནི་ཚིག་དུམ་འདིར་དཔྱད་འགྲེལ་བྱེད་པའི་གནད་ཚིག་གཙོ་བོ་གཉིས་སུ་གྱུར་ཡོད།  དེ་ལ་བཤོས་པ་ཞེས་པའི་བརྡ་འདིར་གོ་བ་ཇི་ལྟར་ལེན་དགོས་པའི་ཐད། ཁ་སྒང་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་ལགས་ནས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཚིག་མཛོད་དུ་ཟས་ཀྱི་ཞེ་ས་དང་ལྷན་དུ་བཞུགས་པ། འཚོ་བའི་དུས་བཅས་གོ་བ་ལེན་སྟངས་གསུམ་ཡོད་པར་འགྲེལ་པ་ལ།[3] འདིའི་སྐབས་སུ་ལྷན་དུ་བཞུགས་པར་གོ་རྒྱུ་ལས་འོས་མེད་མོད། ལྷན་དུ་བཞུགས་པ་ཁོ་ནས་བཤོས་པ་ཞེས་པའི་བརྡ་འདིར་གོ་བ་ཁ་གསལ་ཅིག་བྱུང་མེད་དེ། བཤོས་ནི་ལྷན་དུ་བཞུགས་པ་ཙམ་མ་ཟད་ཕོ་མོའི་ལུས་འབྲེལ་ཡང་བྱུང་བ་ཞིག་ཏུ་གོ་དགོས་ཚུལ་བརྡ་རྙིང་རང་སྟེང་གི་དོན་གྱིས་མཚོན་ནོ། །[4]བཙན་ལྷ་ངག་དབང་ཚུལ་ཁྲིམས་ཞབས་ཀྱིས་བཤོས་པ་ནི་བཟའ་ཚང་བྱེད་པའི་དོན་དང་འབོ་བའམ་འཁྲིག་པའི་མིང་ཡིན་པར་འགྲེལ་པ་དང་།[5]ཁྲིན་ཅན་ནམ་བོད་མིང་བསོད་ནམས་སྐྱིད་དུ་འབོད་པའི་ཏུན་ཧོང་བོད་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག་པ་ཁོང་ཅག་གིས་ཀྱང་བཤོས་པ་ལ་“交媾”[6]ཞེས་འགྲེལ་བསྐྱོན་པ་ནི་ཡང་དག་པའི་གཏམ་སྟེ། བཤོས་པ་འདི་ཕོ་མོ་བཟའ་ཉལ་བགྱིས་པའི་དོན་ལ་གོ་ན་གནད་དོན་ཅི་ཡང་མེད་དོ་སྙམ། དོན་ལ། “བཤོ་བ་ནི་འཁྲིག་པ”ཞེས་ཨ་ལག་ཤའི《བརྡ་གསར་རྙིང་ལས་བརྩམས་པའི་བརྡའ་ཡིག》ལས་ཀྱང་གསལ་བས་ན།][7]འདིར་བྱུང་བའི་ཁྲི་སྲོང་བཙན“བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”ཞེས་པ་ནི་བཙན་པོ་ཁོང་མུན་ཅང་ཀོང་ཅོའམ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་ལོ་གསུམ་བཟའ་ཉལ་བྱས་ཏེ་བཟའ་ཚང་གི་འབྲེལ་བ་བྱུང་བའི་དོན་ལ་གོ་བ་བླངས་ཚེ་འགལ་ཆ་མེད་པས། སྐབས་འདིའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གསང་བའང་མཐའ་མའི་ཚིག་འདིའི་སྟེང་ན་ཡོད་པ་ཤེས་དགོས་སོ། །

མཁས་དབང་དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེས་དེ་སྔ་རྩོམ་ཡིག་སྤེལ་ཏེ་གནད་འདིའི་སྐོར་ལ་དོགས་སློང་གནང་ཡོད་ཅིང་།[8]ཁོང་གི་དགོངས་པར། བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ནི་ས་གླང་སྟེ569ལོར་འཁྲུངས་ཤིང་ལྕགས་ཁྱི་སྟེ650ལོར་འདས་པ་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང་། “ང་རང་ཡང་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་ལ་གཤེགས་པ་འཐད་ལྡན་དུ་འདོད་ཅིང་། རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་ཡང་ཐོག་མར་སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་མནའ་མར་བསླངས་ཤིང་། སྲས་དང་མཉམ་དུ་ལོ་དྲུག་བསྡད། དེ་དུས་མེས་སྲོང་བཙན་ཟུར་བཞུགས་བྱས་ནས་སྲས་ཀྱིས་སྲིད་བསྐྱངས། ཀོང་ཇོ་བླངས་པའི་ལོ་བདུན་པར་སྲས་གུང་བཙན་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ལོན་པ་རྟ་བསྐྱོད་པས་བཀྲོངས། དེ་ནས་མེས་པོ་སྲོང་བཙན་སླར་ཡང་རྒྱལ་ཁྲིར་ཕེབས། ཀོང་ཇོ་སླར་རྒྱ་ནག་ཏུ་བསྐྱེལ་གྲབས་བྱས་ཀྱང་།  ཐང་གི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་དང་འགལ་བར་དགོངས་ནས། བུ་མོའི་འདུན་མ་ལན་གཅིག་ཡིན་ཞེས་མེས་པོ་རྒན་པོ་རྒས་ཤིང་འཁོགས་པས་ངོ་མི་སྡུག་ཅིང་། བྱད་སྤུས་ཁེངས་པ་དེ་དང་འདུས། རྒྱལ་ཕྲན་དག་དང་ཐང་གི་བློན་པོ་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་རྒྱལ་བོས་རང་གི་སྲས་ཀྱི་མནའ་མ་དང་འདུས་པ་ལ་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་བཤད་ཅིང་། མཚམས་དེར་ཐང་གི་གོང་མས་ཀོང་ཇོ་མེས་པོ་སྲོང་བཙན་གྱི་བཙུན་མོར་དངོས་སུ་ཁས་ལེན་པ་མཚོན་ཕྱིར་མག་པའི་ཆོ་ལོ་སྤྲད་ཅིང་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཏེ། མང་མང་གི་ཁ་འཁྲུགས་མནན་ཞིང་སྲོང་བཙན་གྱི་ངོ་བསྲུངས་པ་རེད་བསམས”[9]ཞེས་དང་།  “གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་འཇང་ཚའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ་ཡང་ཡིག་ཚང་གི་ལོ་ཚིགས་དང་གཏན་ནས་འགྲིག་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་ཡིན་པས། ཀོང་ཇོ་སྔ་མ་དང་གུང་རི་གུང་བཙན་གྱི་དོན་དེ་ཀོང་ཇོ་ཕྱི་མར་ཕ་ཞྭ་བུར་བསྐོན་དུ་སོང་བ་ཞིག་མིན་ནམ་སྙམ་མོ། །”[10]ཞེས་གཅིག་ནས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོག་ཐོག་མར་རང་གི་སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་ལ་བཙུན་མོར་བསུས་ནའང་། ལོ་དྲུག་ལོན་པར་སྲས་གཤེགས་ཤིང་རྒྱལ་སྲིད་འཛིན་མཁན་མེད་པའི་གནས་བབ་འོག་བསྐྱར་དུ་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་པ་ན། ཞར་ལ་ཀོང་ཇོའང་བདག་ཏུ་གཉེར་བ་ཡིན་ལ། གཉིས་ནས་ཕྱིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་གུང་རི་གུང་བཙན་དང་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོའི་མཛའ་འབྲེལ་དེ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན་གྱི་སྟེང་དུ་སྤར་ཏེ་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པ་ཞིག་ཏུ་དཔག་འདུག

དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེའི་གསུང་འདིས་གོང་སྨོས་ཚིག་དུམ་འདིའི་གནད་གཞི་ངོས་ཟིན་ཏེ་ཁྲི་སྲོང་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཡོལ་བ་ཕྱེས་ཡོད་ནའང་། ད་ལྟའི་བར་ཞིབ་འཇུག་པ་དང་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་སྡེས་ཁོང་གི་དོགས་སློང་འདིར་དེ་འདྲའི་མཐོང་ཆེན་སྤྲད་མེད་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་སློབ་ཁྲིད་ཡིན་ན་འདྲ་ལ་ཡིག་རྙིང་ཞིབ་འཇུག་ཡིན་ནའང་རུང་སྟེ། ཁོང་གི་དགོངས་པ་བཞིན་ཚིག་དུམ་འདིར་འགྲེལ་བརྗོད་ཡག་དག་བགྱིད་མཁན་མང་པོ་མ་མཐོང་། དེར་བརྟེན།  དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེའི་དགོངས་པ་གཞིར་བཞག་སྟེང་། འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཚང་གཞན་དང་བསྡུར་དཔྱོད་ཀྱིས་མུ་མཐུད་རིགས་འདེད་སྒྲུབ་བྱེད་རྒྱུ་གལ་ཆེན་དུ་ཆགས་ཡོད།

གཉིས་པ། ཕྱིས་བྱུང་ཡིག་ཚང་དུ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ལ་བསུས་པར་བསྒྲགས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན།

གོང་དུ་ཞུས་པ་བཞིན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚང་དུ་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དང་དགུང་ལོ་གསུམ་ལས་མ་བཤོས་ཚུལ་ཁ་གསལ་དུ་བྱུང་ནའང་། ཕྱིས་སུ་བྱུང་བའི་བོད་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་རྣམས་སུ་དེ་འདྲའི་བརྗོད་ལུགས་ཧ་ལམ་བྱུང་མེད་ཚོད་དང་། ལྷག་པར་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙན་པོ་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་ཏེ་ཕྱིས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་བསྐྱར་དུ་བཙུན་མོར་བཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་བྲིས་མེད། འདི་འདྲའི་ལོ་རྒྱུས་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་ཅིའི་ཕྱིར་དོ་སྣང་མ་བྱུང་བ་དང་དངོས་དོན་འཁྱོག་པོར་བྲིས་པ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན། ཁོ་བོའི་བསམ་ཚོད་ལ་གཤམ་གྱི་རྒྱུ་འགའ་ཞིག་གིས་རྐྱེན་བྱས་པར་འདོད་དེ།

(གཅིག)ལོ་རྒྱུས་ཡག་བཅོས་ཀྱི་ལྷད་ཞུགས་པ།

སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་མང་པོ་ནི་ཕྱོགས་རེ་བའི་བསྟོད་གླུ་ཡིན་པར་བསྙད་ན་ཐལ་ཆེ་བར་སོང་མོད། ཚད་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཐད་ནས་བལྟས་ན། ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་མཁན་མང་པོ་སོ་སོ་སྒེར་གྱི་མོས་པའམ་འདོད་ཞེན། གྲུབ་མཐའ། ལངས་ཕྱོགས། ཁྱིམ་རྒྱུད། ཡུལ་གྲུའི་འཐེན་འཁྱེར་སོགས་ཀྱི་དབང་དུ་སོང་སྟབས། དངོས་དོན་ཇི་བཞིན་འབྲི་བའི་ལམ་སྲོལ་དོར་ནས་དེ་ལ་ཡག་བཅོས་དང་འཁྱོག་བརྗོད་བྱས་རིགས་ཀྱང་མང་དུ་སྣང་། དཔེར་ན་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འབྲི་བའི་རྩོམ་འབྲིའི་རྒྱུན་ལས་དཔག་ནའང་། དུས་རབས་བརྒྱད་པ་དང་དགུ་པའི་དུས་ཀྱི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་མང་པོ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་རྗེས་ཀྱི་མིས་བྲིས་པའི་ཁྲོད། མང་ཆེ་ཤོས་འོད་སྲུང་ཕྱོགས་གཏོགས་ཀྱི་མིས་བྲིས་སྟབས་དེ་མཐུན་གྱི་ཕྱོགས་རེ་བར་སོང་བ་དང་། གཙང་པ་རྒྱལ་པོའི་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་མང་པོ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་དུས་ཀྱི་དགེ་ལུགས་པའི་མཁས་པས་བྲིས་སྟབས་དེ་བཞིན་གྱི་གདེང་འཇོག་བྱས་པ་ལྟ་བུ་རེད། དེར་བརྟེན། འདིར་གླེང་བའི་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ལ་བསུས་ཤིང་ཀོང་ཇོར་འབྲེལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་རྣར་སྙན་པ་ལུ་གུ་རྒྱུད་དུ་འཕེལ་བའང་།  དོན་ལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་འཐོར་རྗེས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་འབྲིའི་གོ་རིམ་ནང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དང་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཡག་བཅོས་དང་སྣོན་འབྲི་བྱས་པའི་འབྲས་བུ་འབའ་ཞིག་གོ་སྙམ།

ཁོ་བོ་སྒེར་གྱི་འདོད་པར། ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་བྱས་པར་ཆེ་བསྟོད་དང་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོའི་མཛད་པར་འུད་སྒྲོག་བྱེད་པའི་སྲོལ་འདི་ཧ་ལམ་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་མགོའི་གཏེར་མའི་ལོ་རྒྱུས་བསྟན་བཅོས་བསྒྲིགས་པའི་དུས་རིམ་ཁྲོད་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ་ཞིང་། ནང་བསྟན་སྤེལ་བའི་ཤུགས་ཆེའི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་འོག ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་མཁན་མང་པོས་གཅིག་ནས་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་བྱས་པར་ཆེ་བརྗོད་ཀྱིས་འཕགས་པ་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་རྣམ་སྤྲུལ་དུ་སྒྲོ་བཏགས་ཏེ་འཕྲུལ་གྱི་སྟོབས་ཆེན་པོ་མངའ་བས་ཆོས་སྲིད་ཀྱི་མཛད་པ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་ལ། རྒྱ་མོ་བཟའ་ཡང་ཁོང་གིས་བཙུན་མོར་བཞེས་ཤིང་ཡབ་ཡུམ་མཐུན་པར་ཆོས་སྲིད་སྤེལ་ཞེས་བསྒྲགས་པ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲོང་བཙན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྒྲོམ་གཞི་བཟོས་པ་དང་། གཉིས་ནས་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ནི་སྒྲོལ་མའི་སྤྲུལ་བར་སོང[11]ཞིང་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཆོས་འབའ་ཞིག་ཁ་བ་ཅན་ལ་འབྱུང་རྒྱུའི་ཆེད་ལ་བོད་དུ་བསུས་ཤིང་མཛད་འཕྲིན་རྒྱས་པའི་ཆོས་སྒྲུང་ཡིད་ལ་འབབ་ཞིག་བཟོས་པ་རེད། ཀོང་ཇོ་བསུ་རྐྱེན་བརྗོད་སྐབས་ཉང་ཉི་མ་འོད་ཟེར་ནས་“བུ་མོ་དེ་སྤྱན་འདྲོངས་ན་སྐུ་དེ(བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་སྐུ)དང་རྒྱ་ནག་པོའི་ཡུལ་ན་ཡོད་པའི་ཆོས་དང་། རིག་པ། གཙུག་ལག་མ་ལུས་པ་བོད་དུ་འབྱུང་བར”[12]དམིགས་པ་ཡིན་ཚུལ་བརྗོད་པ་འདིས་ཀྱང་། སྐབས་འདིའི་ལོ་རྒྱུས་དག་ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པས་ནང་བསྟན་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞིའི་ངོས་ནས་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་ཀྱིན་པ་གསལ། སྒྲུང་རབས་འདི་དག་བཟོ་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད། སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་བྱས་པ་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་མཁན་དག་གི་སྨྱུག་རྩེ་ལས་ཡལ་བར་བོར་ཏེ་རྒྱ་བཟའ་ཡང་ཐད་ཀར་ཡབ་ལ་བསུས་པའི་ཟོལ་དུ་བྲིས་པ་དང་། དེའི་སྟེང་ཁ་ཅིག་གིས་སྔ་ཕྱིའི་ལོ་རྒྱུས་ལྡོག་སྟེ་དངོས་ཡོད་ལོ་རྒྱུས་གང་དེ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་དང་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན། གྱིམ་ཤིང་ཀོ/din daoང་ཇོ་བཅས་ཀྱི་སྟེང་སྤར་བར་བརྟེན། ལྷག་ཏུ་མོག་པོར་སོང་སྟེ་ཕྱིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་ཤན་ཕྱེ་མ་ཐུབ་པའི་གནས་སྟངས་ཆགས་པའོ། །

མགར་སྟོང་བཙན་གྱིས་རྒྱ་བཟའ་བསུས་པའི་སྒྲུང་ངོ་མཚར་བ་ཞིག་དུས་རབས་བཅུ་གཉིས་པའི་ནང་བརྩམས་པའི《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》དུའང་གསལ་ཞིང་།[13]དེའི་བརྒྱུད་རིམ་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་ཟོལ་གྱིས་མང་དུ་སྤྲོས་འདུག་པ་ལ། ཕྱིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་མང་པོར་ཤན་ཞུགས་སམ་ཡང་སྙམ། “ཀོང་ཇོར་མགར་གྱི་བུ་ཆགས་པས་རྒྱལ་མོ་འཕྲང་ལམ་འཆོས་ཤིང་དུས་འགོར”[14]ཞེས་སོགས་ཀོང་ཇོ་ལམ་ནས་ལོ་འགའ་འགོར་ཞིང་། དེའི་བར་ལ་མགར་ཡང་རྗེས་མ་ཟིན་པར་རབ་ཅིག་འགོར་ཏེ་མཐར་ལོ་འགའ་སོང་བ་དང་རྗེས་ཆོད་དེ་ལྷན་དུ་ལྷ་སར་ཕེབས་པའི་སྒྲོས་ཤིག་འདུག་པ་ཡང་།  དོན་ལ་ལོ་དྲུག་ཡས་མས་སུ་ཀོང་ཇོ་གུང་སྲོང་གི་བཙུན་མོ་བྱས་ཏེ་གཤེགས་ཤིང་མཐར་མེས་སྲོང་བཙན་གྱི་བཙུན་མོར་བསྐྱར་བཞེས་མཛད་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྒྲིབ་བྱེད་ལ་ཆེད་དུ་བསྒྲིགས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་ཡི་གར་འོང་བ་ཞིག་གོ །འདི་ལྟར་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྒྲུང་བཟོས་པ་ཡིས།  གཅིག་ན་ཀོང་ཇོ་གསར་བུ་བྱད་ལེགས་ཅན་གུང་སྲོང་དང་འགྲོགས་ཀྱང་ཚེ་མ་ཟིན་པར་ཡུགས་སར་ལུས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སེང་རས་བསྒྲིབས་ཡོད་ལ། གཉིས་ན་མོ་རང་མེས་པོ་ཨག་ཚོམ་ཅན་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་བསྐྱར་བཞེས་མཛད་དེ་ཕ་བུས་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་པའི་གཏམ་མི་སྙན་པའི་ས་བོན་དམངས་ཁྲོད་ལ་མི་འཕྱན་པའི་ཆེད་དུའོ་སྙམ། དེ་བས། འདི་ལས་ལོ་རྒྱུས་ནི་དགོས་མཁོའི་ཆེད་དུ་བསྒྲིགས་ཤིང་མཐུན་པར་བཅོས་པའི་རྣམ་པ་ཡོད་ཚུལ་མཐོང་ནུས་ལ། ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་ཚད་དོན་དངོས་ཡིན་པའི་ངེས་པ་མེད་པའང་མཁྱེན་དགོས་སོ། །

བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་མང་པོར་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་གཉིས་བཞུགས་ཞེས་པ་དེ་དག་པར་ཡོད་པ་ལ། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་སྔ་མ་འགའ་ཞིག་ནས་ཁོང་གི་འཁྲུངས་ལོ་མེ་གླང་ལ་བྱས་པ་ནས་ནོར་བར་སོང་སྟེ་འདས་ལོ་ཡང་ཏུན་ཧོང་ཡིག་ཚང་གི《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ་བྱུང་བའི650ལོར་མ་བབ་པའི་ཚུལ་དེ་བྱུང་། ཡིན་ཡང་རྒྱ་བཟའ་བཞེས་པའི་ལོ་ཚིགས་དང་རྒྱ་བཟའ་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་པ་མིན་པར་ཁོང་གིས་དངོས་སུ་བཞེས་པའི་ཟེར་སྒྲོས་བསྒྲགས་པ་ཐུན་མོང་གི་ལུགས་དེ་ནི། དོན་ལ་གོང་དུའང་ཞུས་པ་བཞིན་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དག་གིས་རྒྱ་བཟའི་ངོ་སྲུང་བའི་ཆེད་ལ་རྫུན་དུ་བསྒྲིགས་པའི་གཏམ་འབའ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པར་འགྱུར་རོ། །

(གཉིས།)ལོ་རྒྱུས་གཞན་དང་འགལ་འཁྲུལ་དུ་སོང་སྟེ་གོ་ནོར་ཐེབས་པ།

མཁས་དབང་དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་ནས“གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཅོ་འདས་པའི་ལོ་དེར་མེས་ཨག་ཚོམ་དགུང་ལོ་དྲུག་ལས་མེད་པས་ཀོང་ཅོ་སྲས་ལྷས་བོན་གྱི་བཙུན་མོར་བླངས་པ་ཡིན་ཟེར་བ་དང་། མེས་བགྲེས་པོ་ཨག་ཚོམ་ཅན་དང་འདུས་ཟེར་བ་སོགས་ཀྱི་གཏམ་དེ་འབྲེལ་མི་ཆགས་པས།  ཀོང་ཅོ་སྔ་ཕྱི་གཉིས་ནོར་བ་ཨེ་ཡིན་བསམ”[15]ཞེས་པ་ནི་ཤིན་ཏུ་མད་པའི་གཏམ་སྟེ།《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》ཁོ་ན་གུང་བསྒྲིགས་པས་ཀྱང་མེས་ཨག་ཚོམ་ནི་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་མིན་པ་དང་གྱིམ་ཤིང་འཇང་ཚར་བསུས་པ་མིན་པ་རྟོགས་པར་འགྱུར་རོ། །

དེས་ན། ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ཡས་མས་ནང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བསུས་ཞེས་དང་། གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན་ལ་བསུས་ནའང་རྐྱེན་ལམ་དུ་ཤོར་བས་ཀོང་ཇོ་མེས་པོ་ཨག་ཚོམ་ཅན་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱིས་བཞེས་དགོས་བྱུང་ཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མཚར་པོ་དག་ནི། བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་འཐོར་མཚམས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་འགའ་ཤས་ནས་ཐུགས་མཉམ་མ་བཞག་པ་དང་རེ་འགས་ཆེད་དུ་ཟོལ་བཅོས་སུ་བྲིས་བསྒྱུར་མཛད་པ་སོགས། ནམ་ཞིག་ནས་བཟུང་ལོ་རྒྱུས་འཆད་སྟངས་ཡང་དག་ཡིན་པར་བལྟས་ཏེ་ཀུན་གྱིས་གཅིག་རྒྱུན་གཅིག་གིས་བཟུང་སྟེ་བྲིས་ཡོང་བར་ཟད་དོ། །

རྒྱ་བཟའ་སྔ་ཕྱི་དང་བཙན་པོ་སྔ་ཕྱི་གཉིས་གོ་ལྡོག་གིས་འགལ་འཁྲུལ་དུ་སོང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་སྐབས། ཐོག་མར་ང་ཚོས་རྒྱ་བཟའ་ཕྱི་མ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན་ལ་བསུས་མོད་འཇང་ཚ་རྒྱ་བཟའ་མ་སླེབས་པའི་སྔོན་ལ་རྐྱེན་ལམ་དུ་སོང་སྟབས་ཐབས་མེད་པར་ཡབ་ཀྱིས་བཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་དོན་དངོས་ཡིན་མིན་དཔྱད་ཞིབ་རགས་ཙམ་བྱ།

《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》ལས“སྲས་འཇམ་〈འཇང〉ཚ་ལྷ་དབོན་ལ་རྒྱ་ནག་ཧོ་ནང་ཧུ་བྱ་བ་ནས་རྒྱ་ནག་པོའི་སྲས་མོ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙུན་མོར་བླངས་ནས་བོད་དུ་བྱོན་པ་ལ། རྒྱའི་བཀྲ་ཤིས་ཁྲི་ཤིང་གི་སྒོ་ནས་ཆས་ནས་བྱོན་དུས།  དངུལ་དཀར་གྱི་མེ་ལོང་ཕྱིས་ནས་གཟིགས་པས། སྲས་རྒྱལ་བུ་འཇམ〈འཇང〉ཚ་ལྷ་དབོན་ཏེ་མི་བུ་མི་འདྲ་བ་ལྷའི་སྲས་འདྲ་བ་ཞིག་འདུག་པར་གཟིགས། རྒྱ་བོད་མཚམས་སུ་བྱོན་དུས་དངུལ་དཀར་གྱི་མེ་ལོང་ཕྱིས་ནས་གཟིགས་པས།  ལྷ་སྲས་འཇམ〈འཇང〉ཚ་ལྷ་དབོན་དེ་ཆིབས་རྟ་རྒྱུགས་པས་ཆིབས་ལས་ལྷུང་ནས་གྲོངས་པས། མེས་ཁྲི་ལྡེ་བཙུག་བཙན་ཨག་ཚོམ་བཞུགས་པ་གཟིགས་ཏེ། ཁ་ནིང་གི་ལྷ་སྲས་འཇམ〈འཇང〉ཚ་ལྷ་དབོན་དེ་མིའི་བུ་མི་འདྲ་ལྷའི་སྲས་འདྲ་བ་ལ།  ད་ནི་ཡབ་བགྲེས་པོ་དབུ་སྐྲ་ཐམས་ཅད་དཀར་པོ། ཞལ་ཐམས་ཅད་ནི་སྨ་ར་དཀར་པོས་ཁེངས་པ། ཞལ་གང་ན་ཡོད་ངོ་མི་ཤེས་པ་དེ་འདྲ་བ་ཞིག་གཟིགས་པས། དེར་བྱད་དང་མེ་ལོང་གི་བལྟ་བྱ་ཡིན་ནམ་གསུངས་ནས་ཡར་བྱོན་ནས་སླེབས་ཙ་ན། སྲས་རྒྱལ་བུ་གྲོངས་ནས་མི་བཞུགས་པས། དེར་རྒྱལ་པོས་ལྷ་ཅིག་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ལ་འདམ་ཀ་གསུམ་གསུངས་པ་ནི། ཁྱོད་ཀྱི་ཁྱོ་རྒྱལ་བུ་ནི་རྟ་རྒྱུགས་པས་བསྣད་ནས་གྲོངས། ད་ཁྱོད་ས་ཐག་རིང་པོ་ནས་ཡོང་བས། ཡང་ན་ངེད་ཀྱི་བློན་པོ་རིགས་བཟང་བ་ནོར་ཆེ་བ། ཕོ་རྒོད་ལེགས་པ་གཅིག་ལ་སྡོད་དམ། ཡང་ན་ང་མི་རྒན་ལ་སྡོད་དམ། ཡང་ན་རྒྱའི་ཡུལ་དུ་འགྲོ། རྒྱའི་ཡུལ་དུ་ལྡོག་ན་ནི་ངས་རྫོངས་ཆེན་པོ་བྱས་ལ་གཏོང་གསུངས་པས། ལྷ་ཅིག་ཀོང་ཇོས་རྒྱལ་པོ་མེས་ཨག་ཚོམ་རང་ལ་སྡོད་པར་བདམས་སོ། །མངའ་ཐང་ཡང་ཇེ་ཆེར་སོང་།”[16]ཞེས་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་རིང་རང་གི་སྲས་འཇང་ཚར་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བསུས་ནའང་། དབུས་སུ་མ་སླེབས་གོང་འཇང་ཚ་ཆིབས་རྟས་གྲོངས་རྐྱེན་ཀོང་ཇོ་རང་གིས་བཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི“གཏམ་རྒྱུད”ཅིག་གླེང་ཡོད་པ་དང་། ལོ་རྒྱུས་གཏམ་རྒྱུད་དེ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཀུན་མཐུན་པར་ཐུན་མོང་གི་ཁས་ལེན་དུ་སོང་ཡོད་ཚུལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པའི་ཁུངས་བཙུན་ཡིག་ཚང《མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》ལས་ཀྱང་ལྗང་ཚ་ལྷ་དབོན་གྱི་ཁབ་ཏུ་གྱིམ་ཤང་ཀོང་ཇོ་བླངས་[17]ཞེས་དང་། “རྒྱལ་བུ་བྱད་ལེགས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ང་རང་དང་ལས་མ་མཐུན་པ་ཡིན། ང་ཕ་ཡུལ་དུ་མཆི་བར་མི་སྤྲོ་ཡིས་མེས་དང་འདུའོ་ཟེར་ནས་བཙུན་མོར་མངའ་གསོལ།”[18]ཞེས་བཀོད་པས་ཤེས།

དེ་ལ་དོན་འདི་བདེན་པའི་གཏམ་གྱི་ཡི་གེ་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན་མ་ཡིན་ཏེ། རྒྱ་བཟའ་ཕྱི་མ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ནི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངI.O.750《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》ལས“ཁྱྀ་ལོ་ལ་བབ་སྟེ། བཙན་པོ:བལ་པོ་ན:བཞུགས། པྱྀ་དྲོན་ན་བཞུགས། མཁྲྀས་ཕ་ཏང་དུ:འདུན་མ:འདུསྟེ:བཙན་མོ:ཁོང་ཅོ་གཤེགས:པའྀ་ཡོ:བྱད་བཀྲལ། ཞང་བཙན་ཏོ་རེ་ལྷས:བྱྀན་ལས་སྩོགས་པས།  གཉེ་བོ་བགྱྀསྟེ།  བཙན་མོ:ཀྀམ་ཤིང་ཁོང་ཅོ:ར་སའྀ་ཤ་ཙལ་དུ་གཤེགས། དགུན་བཙན་པོ:སྟངས་དབྱལ:བྲག་མར་ན་བཞུགས:”[19]ཞེས710ལོར་བོད་དུ་བསུས་པའི་སྟེང་།  བསུ་ཡུལ་ཡང་བཙན་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ཡིན་ཚུལ་ཁ་གསལ་དུ་བྱུང་ཞིང་།  བོད་དུ་གཤེགས་མ་ཐག་པ་ནས་བཙན་པོ་སྟངས་དཔྱལ་ཅེས་ཁྱོ་ཤུག་ཟུང་གི་མིང་གིས་སྨོས་པར་བརྟེན། གཞན་ལ་བསུ་བའི་འོས་མེད། ལྷག་ཏུ་ཡིག་རྙིང་དེར“འབྲུག་གྀ་ལོ་ལ་བབ་སྟེ། དཔྱྀད་ཁོ་བྲང་ཚལ་དུ:རྒྱལ:གཙུག་རུ་བལྟམ།”[20]ཞེས704ལོར་རྒྱལ་གཙུག་རུའམ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་སྐུ་བལྟམས་པར་བཤད་པ་ལས། 710ལོར་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བསུ་སྐབས་དགུང་ལོ་དྲུག་བདུན་ལས་ལོན་ཐབས་མེད་པ་ཁ་ཚོན་བཅད་ཆོག་པ་གང་ཞིག  མེས་པོ་དང་ཨག་ཚོམ་ཅན་གྱི་བཙན་པོར་འགྱུར་མི་སྲིད་པ་སུས་མི་རྟོགས།

ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ལམ་མང་པོར་འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན་ཆིབས་རྟས་བཀྲོངས་པར་བཤད་ནའང་། གཅིག་ན་ཁོང་ཐང་མཚམས་སུ་ཕབ་པ་མ་གཏོགས་གྲོངས་མེད་པ《ལྡེའུའི་རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང》ལས“འཇང་ཚ་ལྷ་དབོན།  རྒྱལ་ས་མ་ཟིན་ཏེ་ཐང་འཚམས་སུ་ཕབ་བོ། །”[21]ཞེས་པས་རྟོགས་ཤིང་། གཉིས་ན་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིངI.O.750《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ“ཡོས་བུའྀ་ལོ་ལ། བཙན་པོ:དབྱརད་ཆབ་སྲྀད་ལ:བེག་དུ་གཤེགསྟེ།  སྲས་ལྷས:བོན:དྲོན་ན་བཞུགས།  བཞུགས་པ་ལས:ནོངས།  བཙན་པོ:ཡབ:དགུན་བོད་ཡུལ:དུ་སླར་གཤེགས། བཙན་མོ:ཀྀམ་ཤིང་ཁོང་ཅོ་ནོངས་པར་ལོ་ཆིག”[22]ཅེས739ལོར་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་ལོ་གཅིག་ལ་འདས་གྲོངས་སུ་ཕྱིན་ཚུལ་གསལ་བས་སོ། །དེས་ན། གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་ལྷན་ཅིག་པར་གཤེགས་པའི་མི་ཞིག་ཀོང་ཇོའི་སྔོན་ལ་འདས་པར་བཤད་ན་དགོད་བྲོ་བ་ཞིག་ལས་གཞན་ཅི།

གལ་ཏེ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱི་རིང་འཇང་ཚར་ཀོང་ཇོ་བསུས་པར་བྱས་ནའང་འགལ་ཆ་སྔར་བཞིན་ཡོད་དེ། ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་མཐུན་པར་འཇང་ཚའི་སྐབས་ཡིན་ངེས་གཏན་ལ་ཡབ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ལ“མྱེས”ཞེས་སྨོས་ཡོད་པ་དང་། དེ་ལ་བབ་བཞིན་སྦྱར་ན“ཡབ”ཞེས་འབོད་དགོས་པ་སུས་ཀྱང་མཁྱེན་པས། བཙན་གྱིས་ཞྭ་དཔེ་ལྷམ་འགེབ་བྱས་པའི“མྱེས”ཀྱི་ཐ་སྙད་འདི་རང་དགར་ཐོན་པ་ཞིག་མིན་པར་གོང་འོག་འགལ་བར་བྲིས་པའི་སྟབས་ཀྱིས་ཡིན་པ་རྟོགས་པས་ཀྱང་ངོ་། །

དེ་བཞིན། གཅིག་བྱས་ན་གོང་འཁོད་རྟ་རྒྱུགས་ནས་བསྣད་དེ་གྲོངས་པའི་རྒྱལ་བུ་དེ་ནི་དོན་ལ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ངོ་མ་ཡིན་ངེས་ཀྱང་སྲིད་དེ། གུང་སྲོང་གཞོན་ནུའི་དུས་ལ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙུན་མོར་བསུས་ནས་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བཞིན་པའི་སྐབས། ཆིབས་རྟས་བསྣད་ནས་སྐུ་འཚོར་མ་བཅུག་པ་ལ། ཡབ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཀོང་ཇོར་གདམ་ཀ་གསུམ་གསུངས་ཏེ་མཐར་ཀོང་ཇོས་ཡབ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་བདམས་ཏེ་སླར་ཡང་ཁྱོ་ཤུག་ཏུ་གྱུར་བ་ཡིན་ཡང་ཐང་ངོ་། །

རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ལས་ཧྲེན་ལུང་ཁྲི་ལོ་དང་པོ་སྟེ705ལོའི་གནས་ཚུལ་འགོད་སྐབས་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ལོ་ན་བདུན་ལ་སོན་ཚུལ་བྲིས་འདུག་པས།[23]བོད་ཀྱིས་ཀོང་ཇོ་སློང་སྐབས་ལོ་གསང་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། དེ་ལྟར་ན710ལོར་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་རྫོང་དུས་བཙན་པོ་དགུང་ལོ་བཅུ་གཉིས་པའི་རྣམ་པར་སོན་དགོས་པས། སྤྱིར་བཏང་བོད་པས་ཕོ་ལོ་བཅུ་གསུམ་པར་ཆིབས་ཁ་ཐུབ་པའི་ཤོད་སྲོལ་དང་ཡང་མཐུན། འདི་ལ་བལྟས་ནའང་། བོད་ཀྱིས་ཐང་ལ་གཉེན་སློང་དུས་སྐད་ཆ་དྲང་མོར་ལབ་མེད་པ་ཤེས་ནུས་ཤིང་། ཐང་གིས་བོད་ཀྱི་སྐད་ཆར་བརྟེན་ནས་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པས།  ཐང་གི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་བཀོད་པའི་ཡི་གེ་ལ་ཡང་ཡིད་རྟོན་བྱེད་རྐྱང་མིན་པ་ཤེས་ཐུབ་བོ། །

གོང་སྨོས་བཞིན་བོད་ཀྱིས་705ལོར་ཆེས་ཐོག་མར་ཀོང་ཇོ་བསླངས་མཚམས། རྒྱལ་གཙུག་རུ་དགུང་ལོ་བཞིའི་སྟེང་སྟེ་707ལོར་ཡང་བོད་ཀྱིས་བཙན་པོའི་བཙུན་མོར་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བསྐྱར་དུ་བསླངས་པར་གོང་མས་གནང་རྒྱུ་ཞལ་གྱིས་བཞེས་ཚུལ[24]གསལ་བས།  དེ་རྣམས་ནི་ཕྱི་ཁྲི་མ་ལོད་ཀྱི་བཀོད་སྒྲིག་ཡིན་པ་ངེས་གཏན་དང་།  སྐབས་དེར་བཙན་པོ་ཡབ་གཤེགས་ཏེ་སྲས་ནར་མ་སོན་པའི་དུས་ལ་འཁེལ་བས་བོད་ནང་བདེ་གཟར་ཡང་རབ་དང་རིམ་པ་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ལ། དཔོན་གནས་མང་པོ་བརྗེ་སྤོར་བྱེད་བཞིན་པ《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ་བྱུང་བས།  ཧ་ལམ་ཁྲི་མ་ལོད་ཀྱིས་ཁབ་སོ་བདེ་འགོད་དང་ལྷན་ཕྱིའི་ཆབ་སྲིད་ལའང་ཡུན་བདེའི་ཁོར་ཡུག་ཅིག་བསྐྲུན་པར་འབད་འབུངས་བྱེད་བཞིན་པ་རྟོགས།  དེ་ནས709ལོར་བསུ་མི་མངགས་ཏེ710ལོར་གདན་དྲངས་པའོ། །

ལོ་རྒྱུས་མང་པོར་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་བསུས་མཚམས་བཞུགས་མཁར་གསར་དུ་བརྩིགས་ཏེ་བཞུགས་སུ་གསོལ་ཞེས་པའང་ཁོ་བོའི་འདོད་པར་རྒྱ་བཟའ་ཕྱི་མ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོའི་དོན་ལ་འཁྲུལ་ལམ་སྙམ་བཞིན་ཡོད་དེ།《སྲིད་སྐྱོང་མེ་ལོང》ལས“ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་འབྱོར་རྗེས་བཙན་པོས་བཞུགས་མཁར་གསར་དུ་བརྩིགས་ནས་ཀོང་ཇོ་བཞུགས་སུ་བཅུག”[25]ཅེས་གྱིང་ཤིང་ཀོང་ཇོའི་སྐབས་ལ་བཞུགས་མཁར་གསར་བརྩིགས་མཛད་ཚུལ་འཁོད་པས། དོན་དེ་ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པས་རྒྱ་བཟའ་སྔ་མར་སྦྱར་བ་ཞིག་གོ་བསམ་བཞིན་ཡོད།

དེས་ན། ཡིག་ཚང་འདི་དག་གུང་བསྒྲིགས་ནས་དཔྱད་པ་ཞིབ་ཏུ་བཏང་ཚེ།  མེས་པོ་ཨག་ཚོམ་ཅན་དེ་ནི་རྒྱ་བཟའ་ཕྱི་མ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་སླེབས་སྐབས་ཀྱི་དགུང་ལོ་དྲུག་ཅན་གྱི་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་མིན་པར། དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུར་ཉེ་བའི་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཡིན་དགོས་པར་འགྱུར་ཞིང་། དེ་ཡང་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་བཙན་པོ་དགུང་ལོ་བཅུ་གཉིས་ལ་སོན་གཞིར་བྱས་བག་མར་བརྫངས་པའི་ཚུལ་བཀོད་པ་ལ། བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་དུ་མེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་ཀྱི་ཀོང་ཇོ་བསུས་པའི་རྣམ་པ་དང་འཁྲུལ་ཏེ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་མེས་པོ་ཨག་ཚོམ་ཅན་ལ་བསུས་པར་བརྗོད་པའི་སྟེང་། བཙན་པོའི་མིང་དངོས་སླར་ཡང་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ལ་སྤར་ཏེ་མེས་ཨག་ཚོམ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་མེས་ཨག་ཚོམ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ལ་བཅོས་པ་ཞིག་གོ །

དེ་ལྟར་མོད་ཀྱང་། སྔོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱིས་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པའི་ལོ་རྒྱུས་དག་མ་བཀོད་ཚུལ་ཡང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན《པདྨ་བཀའ་ཐང》ལས“བོད་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་གྱིས༔རྒྱ་ནག་རྩིས་ཀྱི་བཀའ་བབས་གདན་དྲངས་ནས༔རྩིས་སྨན་གཉིས་ཀྱིས་བོད་ཁམས་སེམས་ཅན་བསྐྱངས༔རྒྱ་མོ་གྱིམ་ཤང་ཀོང་ཇོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས༔”[26]ཞེས་པ་ལྟར་ཡིན་མོད། དེ་འདྲའི་ཤོད་སྟངས་ཕྱིས་ཀྱི་མཁས་པ་དག་གིས་ཚད་མར་མ་བཟུང་བས་ལན་ནོ། །

(གསུམ།)ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྙན་པ་མཐོ་དྲགས་ཤིང་དབུ་རྨོག་བཙན་དྲགས་པས་སྲས་ཀྱི་སྣང་བརྙན་མག་མོག་ཏུ་ཕྱིན་པ།

རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་སླེབས་རྗེས་བོད་དུ་ས་དཔྱད་མཛད་ཚུལ་དང་། བལ་མོ་བཟར་ར་ས་འཕྲུལ་སྣང་གཙུག་ལག་ཁང་བརྩིགས་རོགས་མཛད་ཚུལ། རིག་གནས་གཞན་དག་སྤེལ་ཚུལ་སོགས་མང་རབ་ཅིག་འཁོད་ཅིང་དམངས་ཁྲོད་དུའང་སྒྲུང་མང་དུ་འཕེལ་བ་ནི། གཅིག་ན་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་ཐོན་མཚམས་ནས་གུང་སྲོང་གི་བཙུན་མོར་གྱུར་ཅིང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དབང་ཆེ་བ་སོགས་རྐྱེན་གང་མང་གིས“ཕལ་བའི”བརྟུལ་ཞུགས་བཟུང་བ་ལ། ཕྱིས་ཁོང་མོར་ཞེན་པའི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་རྟོག་སྒྲུང་སྣ་ཚོགས་བཟོས་ཏེ་དེའི་རིང་དོན་རབ་ཅིག་སྒྲུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་བཀོད་པས་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང་། གཉིས་ན་རྒྱ་བཟའ་ཕྱི་མའི་དོན་སྐོར་ཞིག་སྔོན་མའི་སྟེང་སྦྱར་ཏེ་དམངས་སྒྲུང་གི་ཟོལ་གྱིས་འཕེལ་བས་ཨེ་ཡིན་འདོད།

ང་ཚོས་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་མང་པོ་བཀླགས་ན་མཐོང་ཐུབ་པ་ཞིག་ལ། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྲིད་ལོ་རྫོགས་མཚམས་ཐད་ཀར་མང་སྲོང་མང་བཙན་གྱི་སྲིད་ལོ་ནས་བརྩམས་ཏེ་ལོ་རྒྱུས་བརྗོད་པར་བྱེད་ཅིང་། དེའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡང་། དོན་ལ་གུང་སྲོང་གིས་སྲིད་བཟུང་བའི་ལོ་ཐུང་ཞིང་དེའི་རིང་ཡབ་ཀྱི་བྱས་པས་ཁོང་གི་མཛད་འཕྲིན་བསྒྲིབས་པར་བརྟེན། གཟབ་ནན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་མཁན་ཚོ་མ་གཏོགས་དེ་ལ་ཞིབ་འཇུག་མེད་པའི་ཡི་གེ་པ་དག་གིས་གུང་སྲོང་བསྐྱུར་ཏེ་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་སྲོལ་དེ་ཆགས་སོ་སྙམ། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུའང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ལ་སྲས་ཤིག་ཡོད་པ་སྔ་མོ་ནས་འདས་ཞེས་པ་ཙམ་ལས། སྲས་གུང་སྲོང་ཡབ་ཀྱི་ཚེ་མཇུག་སྲིད་དབང་བསྐྱངས་ཚུལ་བཀོད་མེད་པས།  རྒྱའི་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་བོད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་མ་ཤེས་པས་དང་།  ཡང་ན་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་དབུ་རྨོག་མཐོ་དྲགས་པས་སྲས་ཀྱི་སྲིད་སྐྱོང་སྣང་བརྙན་མོག་པོར་ཕྱིན་པས་ལན་སྙམ། ཡང་རྒྱའི་ཡི་གེར་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་བསུས་པར་བཤད་པས་ཅི་ལྟར་འགྲེལ་ཟེར་ན། གོང་སྨོས་རྒྱུ་རྐྱེན་དག་ཕུད་བོད་ཀྱིས་རྒྱ་མོ་བཟའ་སློང་སྐབས་དྲང་པོའི་ངག་གིས་སྨོད་མེད་ཀྱང་སྲིད་དེ། རྒྱ་བཟའ་ཕྱི་མའི་སྐབས་ཀྱང་བཙན་པོའི་ལོ་གསང་ཡོད་པ་དེས་ཤེས་སོ། །དེ་བཞིན་རྒྱའི་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་ཀོང་ཇོ་སྲས་མོ་དངོས་མ་མིན་བཞིན་དུ་ཡིན་པར་བསྒྲགས་ཏེ་གནང་བ་ཡིག་ཚང་མང་པོར་གསལ་བས། སྐབས་དེར་གཉེན་ལམ་འདི་དག་མ་གཞི་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་འབའ་ཞིག་གིས་རྩོམ་བཞིན་པ་བསྟན་ལ། དེར་ཡིག་རྙིང་ཁག་ལས“ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཆེད”གཤེགས་ཞེས་ཚིག་གཅིག་མིན་དུ་མར་ཐོན་པས་ཀྱང་རྟོགས་སོ། །

གསུམ་པ། ཁྲི་སྲོང་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་ལ་བཞུགས་ཚུལ་འཐད་ལྡན་དུ་སྒྲུབ་པ། 

བོད་སྔ་རབས་པའི་མཁས་པའི་ཁྲོད། ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་ལ་གཅིག་གྱུར་གྱི་དགོངས་པ་ཐུན་མོང་ཅན་ཞིག་བྱུང་མེད་ཅིང་། དེའི་རྐྱེན་བྱས་ཏེ། ཁྲི་སྲོང་བཙན་སྔ་ཕྱིའི་བཙན་པོ་གཞན་དག་གི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་དང་ཁྲིར་བཞུགས་ལོ་དུས་ལའང་ལྟ་ཚུལ་ཅི་རིགས་བྱུང་།  ཆེ་ས་ནས་དབྱེ་ན།  ཁྲི་སྲོང་བཙན་མེ་གླང་ལོར(617)འཁྲུངས་ཏེ་ས་གླང་ཕྱི་མའི་ལོར(629)རྒྱལ་སྲིད་ལ་འཁོད་པ་དང་ལྕགས་ཁྱི་ལོར(650)འདས་པའི་བཤད་ཚུལ་གཅིག་དང་། ས་གླང་ལོར(569)འཁྲུངས་ཏེ་ལྕགས་ཁྱི་ལོར (650)འདས་པའི་འདོད་ཚུལ་གཅིག་བཅས་གཉིས་གླེང་ལུགས་མི་མཐུན་པ་ཆེན་པོ་གཉིས་བྱུང་ཡོད། རང་ལུགས་ནི་ཕྱི་མར་འཐད་པས་འདིར་ཡང་དེའི་སྐོར་གཞིར་བཅས་ནས་གླེང་བཞིན་པ་ཡིན་ཞིང་། ཁྲི་སྲོང་བཙན་མེ་གླང་སྟེ617ལོར་འཁྲུངས་པའི་འདོད་ཚུལ་འཛིན་མཁན་ལ། བུ་སྟོན་དང་དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། ས་ཆེན་གྲགས་རྒྱན། པཎ་ཆེན་བསོད་གྲགས། སྟག་ཚང་རྫོང་པ་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོ། ཚལ་པ་ཀུན་རྡོར།  ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན། ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པ། ངོར་བ་དཀོར་ལྷུན། སུམ་པ་མཁན་ཆེན། བྲག་དགོན་པ་དཀོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས་སོགས་ཡོད་ཅིང་། འདི་དག་ཕལ་གྱིས་ས་གླང་སྟེ629ལོར་རྒྱལ་སྲིད་ལ་འཁོད་པའི་འདོད་ཚུལ་འཛིན་མོད། འདས་ལོའི་ཐད་ནས་དགོངས་པ་མི་མཐུན་པར་བྱུང་ཡང་ཕལ་མོ་ཆེས་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་བཞུགས་པ་ཁས་ལེན།

མེ་གླང་ནི617ལོར་འཁེལ་བས་མཁས་པ་ཕལ་གྱིས་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་རྫོགས་མཚམས་གཤེགས་པའི་གླེང་ལུགས་བཞིན་བྱས་ན་འདས་ལོ་ཁུངས་བཙུན་ཡིག་ཚང་དང་མི་མཐུན་པ་འབྱུང་ལ། མེ་གླང་སྔ་མ་བཞིན་བྱས་ཚེ557ལོར་འཁེལ་འདུག་པས། དེ་ཡང་གང་ལ་ཡང་མ་གྲགས་པའི་ལུགས་ཤིག་ཆགས་འགྲོ་བ་ཡིན། དེ་བས། ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་ཀྱི་ལུགས་བཞིན་བྱས་ན་ངེས་པར་ས་གླང་སྟེ569ལོར་རང་ཤུགས་སུ་བབ་འདུག་གོ །ད་དུང་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ན། ས་གླང་སྔ་མ་ནི569ལོ་དང་ཕྱི་མ་ནི629ལོ་ཡིན་པས། ཧ་ལམ་སྔོན་གྱི་མཁས་པ་དག་ལས་ཁ་ཅིག་གིས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་འཁྲུངས་ལོ་དང་ཁྲིར་བཞུགས་ལོ་འཁྲུལ་བའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་། དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་པར་ཁྲིར་བཞུགས་པ་འཐད་ལྡན་གྱིས་ལོ་ཚིགས་ཡར་དེད་པའི་སྟབས་ཀྱིས། ད་གཟོད་འཁྲུངས་ལོ་མེ་གླང་སྟེ617ལོར་ངོས་བཟུང་བའི་ནོར་འཁྲུལ་གྱི་དགོངས་པ་འདི་བྱུང་ངམ་སྙམ་ཞིང་། ཤོད་སྲོལ་དེ་རྒྱུགས་ཆེ་བའི་ལྟ་བར་གྱུར་པ་དང་བསྟུན། ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་ཚེ་ཧྲིལ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་ཞིག་ཡར་འདེད་མར་འདེད་ཀྱིས་མེས་དབོན་གཞན་དང་ཉ་ཉུང་མཉམ་བསྲེས་བྱེད་དགོས་པ་བྱུང་ཡོད།

མཁས་དབང་དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེས“སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་སོ་བཞི་སྟེང་དུ་འཇོག་མཁན་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཡིན། དེའི་རྗེས་འབྲངས་ནས་སྲོང་བཙན་དགུང་གྲངས་སོ་བཞི་འཐད་ལྡན་ཡིན་ཟེར་མཁན་ཡང་སྐོར་ཅིག་བྱུང་།”[27]ཞེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་དགུང་ལོ་སོ་བཞིར་འཐད་ལྡན་དུ་སྒྲུབ་མཁན་ནི་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས། དེང་གི་མཁས་པ་ཕལ་མོ་ཆེས་ཁྲི་སྲོང་བཙན617ལོར་འཁྲུངས་ཤིང650ལོར་གཤེགས་ཏེ་དགུང་ལོ་སོ་བཞི་ལས་མ་བཞུགས་པའི་འདོད་ཚུལ་རྒྱུན་འབྱམས་སུ་བྱུང་། ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ནའང་། སྔོན་གྱི་ཚེ་ན་འཁྲུང་འདས་ལོ་ཚིགས་ལ་འདོད་ཚུལ་མ་མཐུན་པ་མ་གཏོགས། དགུང་ལོ་སོ་བཞིར་འདོད་མཁན་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་པའི་ཚུལ་ནི་བྱུང་མི་འདུག་ཅིང་། ཧ་ལམ་དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེས་གསུངས་པ་ལྟར་མཁས་དབང་དགེ་ཆོས་ནས་བཟུང་ལྟ་བ་འདིའི་རྒྱུན་བསྲངས་པ་འདྲ། དེ་བཞིན་དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེས་“ལོ་གྱ་གཉིས་པ་ས་གླང་འཐད་ལྡན་དང་། མེ་གླང་ནོར་ཡོད་པ་ཐག་ཆོད་འགྲོ།”[28]ཞེས་ཁོང་ཉིད་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་བཞུགས་པར་འཐད་པའི་དགོངས་པ་བསྟན་ཡོད་པ་ལ། ཡིག་ཚང་གཞན་དག་བསྡུར་བས་ཀྱང་འདི་བཞིན་གོ་བ་ལེན་དགོས་པ་ཇེ་གསལ་ཡིན་ནོ། །

ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་བཞུགས་པ་འདི་མང་པོ་ཞིག་གིས་འདོད་ཅིང་། མི་མཐུན་ས་གཙོ་བོ་ནི་འཁྲུངས་ལོ་དང་འདས་ལོའི་བར་དུ་བྱུང་ཡོད། དཔེར་ན་དགེ་བསྙེན་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱི《བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས》ལས“སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་མེ་མོ་གླང་ལ་འཁྲུངས། སྤྱན་རས་གཟིགས་ཏེ་བཅུ་གསུམ་ལོན་ནས་ཡབ། །འདས་ནས་ཆབ་སྲིད་ལོ་གྲངས་དྲུག་ཅུ་དགུར། །བཟུང་ནས་སྤྱིར་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་གཉིས་ནས། །འཕྲུལ་སྣང་བཅུ་གཅིག་ཞལ་ལ་ཐིམ་མོ་སྐད། །”[29]ཞེས་འདས་ལོ699ལོར་བརྩི་དགོས་པ་བྱུང་བ་ལྟ་བུ་དང་། ཉི་ལྡེ་བ་ནམ་མཁའ་བཟང་པོས་ཀྱང“རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་བྱོན། མེ་མོ་གླང་ལ་འཁྲུངས། ལོ་བཅུ་གསུམ་པ་ས་མོ་གླང་ནས་བཟུང་ནས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་དྲུག་ཅུ་རྩ་དགུ་མཛད།”[30]ཞེས་བསྡོམས་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་བཞུགས་པ་འཐད་ལྡན་དུ་འདོད་མོད་འཁྲུངས་ལོ་སྔར་བཞིན་མེ་གླང་ལ་བྱས་པས།  འདས་ལོའི་ལོ་ཚིགས་མར་འདེད་བྱེད་དགོས་པར་གྱུར་ཡོད།

འགོས་ལོའི《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》ལས“ཐང་ཐའེ་ཛུང་གིས་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུ་རྩ་བཞི་རྒྱལ་པོ་བྱས། ས་མོ་བྱ་རང་ལོ་ལྔ་བཅུ་ང་གཉིས་པ་ལ་འདས། དེའུ་བུ་ཆི་ཀའུ་ཛུང་རྒྱལ་སར་བཏོན།  དེས་རྒྱལ་པོ་བྱེད་པའི་ལྕགས་ཕོ་ཁྱི་ལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་འདས།  དེའི་སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་སྔར་འདས་ཤིང་། མང་སྲོང་མང་བཙན་ལོ་བཅུ་གསུམ་ལོན་པ་ལ་རྒྱལ་སར་བཏོན།”[31]ཞེས་ལྕགས་ཁྱི་སྟེ650ལོར་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་འདས་པ་དང་། “ས་མོ་ལུག་ཡན་ཆོད་ལ་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་སོང་ཟེར་ཡང་། ལེགས་པར་བརྩིས་ན་ཐང་གི་རྒྱལ་ཁམས་ཉིས་བརྒྱ་དང་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་སོང་ངོ་། །ས་མོ་ལུག་འདི་གླང་དར་མས་རྒྱལ་སྲིད་བྱས་ནས་ལོ་བཞི་ལོན་པའི་ས་མོ་ལུག་དེ་ཡིན་ནོ། །དེའི་རྗེས་སུ་ལྕགས་པོ་སྤྲེའུ་དང་ལྕགས་མོ་བྱའི་བར་དུ་ཡང་རྒྱལ་པོ་བྱས། ལྕགས་བྱ་དེ་ལ་ཆོས་བསྣུབས་ཤིང་།  དེ་མ་ཐག་ཁོང་རང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས་བསད་དོ། །དེས་ན་མཁས་པ་རྣམས་སོས་བསྣུབས་ནས་ལོ་ཇི་ཙམ་ལོན་པ་ནི་ལྕགས་བྱ་དེ་ནས་འགོ་འཛིན་པ་ཡིན་ནོ། །ཐང་ཀའུ་ཛུང་གིས་ས་ཕོ་སྟག་ལ་རྒྱལ་ཁམས་བླངས་པ་དེ། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་ལོ་ལྔ་བཅུ་པ་ལ་ཡིན་པས།  དེའི་གོང་གི་ལོ་བཞི་བཅུ་རྩ་དགུ་པོ་བསྣན་ཏེ།  སྲོང་བཙན་འཁྲུངས་ནས་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་དང་བདུན་ཅུ་རྩ་གཅིག་ས་མོ་ལུག་ཡན་ལ་སོང་ངོ་། །”[32]ཞེས་ས་སྟག་སྟེ618ལོར་ཐང་གི་རྒྱལ་སྲིད་ཚུགས་པའི་ལོ་དེ་ནི་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་ལྔ་བཅུ་པའི་སྐབས་ཡིན་པར་གསུངས་པས།  ཡར་དེད་ཚེ་ཏག་ཏག་ས་གླང་སྟེ569ལོ་འདི་ཁྲི་སྲོང་བཙན་འཁྲུངས་ལོར་བརྩིས་པ་འགོས་ལོའི་རང་ལུགས་སུ་བརྩི་དགོས། འགོས་ཀྱིས་འདོད་པའི་སྲོང་བཙན་འཁྲུངས་ལོའི་ས་གླང་ནི་དྲུག་ཅུ་སྐོར་སྔ་མའི་ས་གླང་སྟེ569ལོ་ཡིན་དགོས་ཚུལ། དོར་ཞི་རིན་པོ་ཆེས་ཀྱང་གསལ་ཁ་བཏོད་དེ་ཡང་དག་གིས་སྒྲུབ་ཡོད་པས་འདིར་ངལ་བ་མི་བྱ།[33]

ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་གྱ་གཉིས་བཞུགས་པའི་ལུགས་བཞིན་བྱས་ཚེ། རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ཐོག་མར་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་པའི་དོན་འདི་ཡང་རང་ཤུགས་སུ་བཀྲོལ་འགྲོ་ཞིང་། མེས་པོ་ཨག་ཚོམ་ཅན་དེ་ཡང་གུང་སྲོང་འདས་རྗེས་རྒྱ་མོ་བཟའི་ཁྱོ་བོར་གྱུར་པའི་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ལ་གོ་དགོས་པ་ལྷག་ཏུ་གསལ།

ཁྲི་སྲོང་བཙན569ལོར་འཁྲུངས་ཤིང650ལོར་འདས་པའི་ལོ་ཚིགས་ཆེས་དག་པ་འདི་ལྔ་པ་ཆེན་མོའི《དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས》ལས་ཀྱང་གསལ་ཏེ། དེར“མི་རྗེ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནི།……འགལ་བ་ཞེས་པ་ས་མོ་གླང་གི་ལོ་ལ་ཕོ་བྲང་བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་དུ་སྐུ་འཁྲུངས།”[34]ཞེས་དང་། “ལྕགས་ཕོ་ཁྱིའི་ལོ་ལ་ལས་ཅན་འགའ་ཞིག་གི་སྣང་ངོར་ཆོས་རྒྱལ་ཡབ་ཡུམ་གསུམ་གཙང་ཁང་བྱང་མར་བྱོན་ནས་གསུམ་ཀ་འོད་ཀྱི་གོང་བུར་བྱས་ཏེ་ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོའི་ཐུགས་ཀར་ཐིམ”[35]ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་ལགས།

གཞན་ཡང་། ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་འཁྲུངས་ལོ་ནས་བཟུང་སྟེ་སྐུ་གཤེགས་པའི་བར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དེར་གོང་སྨོས་ལྔ་པ་ཆེན་མོ་ལྟ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཏིང་ལོན་པའི་མཁས་པ་དག་གིས་གླེང་ཡོད་ནའང་། དོན་ལ་དེ་དག་ཀྱང་ཆོས་སྒྲུང་འབའ་ཞིག་གིས་བཏིམས་ཏེ་དངོས་དོན་གྱི་ཡོལ་བ་ཕྱེས་མེད་ལ། ཧ་ཅང་ལྐོག་གྱུར་བའི་སྒྲུང་གི་རྣམ་པས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཆོས་རྒྱལ་གྱི་རྣམ་པར་སྒྲུབ་པ་ཞིག་ལགས་པས། མ་གཞིར་ཡང་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུར་བཞུགས་པའི་རྩ་བ་མ་གཏོགས་བྱེ་བྲག་ལོ་ཚིགས་ནམ་ཡིན་གྱི་ཡལ་ག་ནི་རིང་དུ་དོར་བ་ཞིག་གོ །དེ་ལ་བརྟེན་ནས། ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་ལ་ཉེ་བའི་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་འབྲིའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་དོན་དག་དེ་གསལ་ཁ་ཕྱེ་སྟེ་གླེང་ཐུབ་མཁན་མ་བྱུང་བའི་གནས་ཚུལ་འདི་བྱུང་བར་ངེས།

འདིར་ཞོར་དུ་གསལ་བཤད་ཞུ་དགོས་པ་ཞིག་ལ། ཁྲི་སྲོང་བཙན་ནི་ཕོ་བྲང་བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་དུ་འཁྲུངས་ཞེས་ལོ་རྒྱུས་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་ནའང་། ཕོ་བྲང་འདིའི་སྐབས་དེའི་དངོས་མིང་གང་ཡིན་ཤེས་མཁན་ལ་དོ་སྣང་བྱེད་མཁན་མང་པོ་བྱུང་མེད་ཅིང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས། འགའ་རེས་ཕོ་བྲང་བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་ཞེས་པ་འདི་ཁྲི་སྲོང་བཙན་རིང་ལ་བསྐྲུན་ཡོད་མེད་ལ་དོགས་པ་ཟ་བཞིན་ཡོད། དེ་ལ《དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ》ལས“མེ་མོ་གླང་གི་ལོ་ལ་ཡར་སྣོན་སྦྲ་སྟོད་ཚལ་དུ་ཕོ་བྲང་བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་ཞེས་བྱ་བར་སྐུ་འཁྲུངས།”[36]ཞེས་དང་།《ཆོས་འབྱུང་མེ་ཏོག་སྙིང་པོ་སྦྲང་རྩིའི་བཅུད》ལས“སྣོན་གྱི་སྦྲ་སྟོད་ཚལ”[37]ཞེས་ཕོ་བྲང་བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་ཞེས་པ་འདི་ཡར་སྣོན་གྱི་སྦྲ་སྟོད་ཚལ་དུ་ཡོད་པ་གསལ་ཞིང་། སྦྲ་སྟོད་ཚལ་གྱི་མིང་འདི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་གཞན་དུའང་དུ་མར་བྱུང་བས་ན། མ་མཐའ་ཡང་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་རིང་ལ་སྦྲ་སྟོད་ཚལ་འདི་བཏབ་ཡོད་པ་ངེས་གཏན་དང་། ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཕོ་བྲང་དེའི་ནང་རོལ་བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་བྱ་བར་འཁྲུངས་པ་ཐག་གིས་ཆོད་ནུས། སྦྲ་སྟོད་ཚལ་ནི་ལྷ་སའི་ཤར་ངོས་སུ་སྤྱི་ལེ50ཙམ་ཕྱིན་མཚམས་ཀྱི་དེ་སྔ་ཡར་སྣོན་དང་ཕྱིས་རྒྱ་མ་ཁྲི་སྒང་དུ་གྲགས་པ་དེར་ཡོད་ཅིང་། དེང་སང་རྗེས་དྲན་ཁང་ཡང་བསྐྲུན་ཡོད་པ་དེའོ། །ཡིན་ནའང་། བྱམས་པ་མི་འགྱུར་གླིང་ཞེས་པ་འདི་ཡིག་རྙིང་དུ་མ་བྱུང་བས། ཧ་ལམ་ཕྱིས་སུ་བོས་པའི་བརྡ་ཞིག་ཀྱང་མིན་ནམ་སྙམ་མོད། གང་ལྟར་ཁྲི་སྲོང་བཙན་སྦྲ་སྟོད་ཚལ་དུ་སྐུ་བལྟམས་པ་ལ་ཐེ་ཚོམ་མི་དགོས་སོ། །

བཞི་པ། གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་འཁྲུངས་འདས་ལོ་ཚིགས་དང་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ཐོག་མར་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་ཚུལ།

འགོས་ལོའི《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》ལས“ལོ་བརྒྱད་ཅུར་རྒྱལ་སྲིད་བྱེད་པ་ནི་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་གཉིས་བཞུགས་ཤིང་། བར་དུ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱིས་ཀྱང་རྒྱལ་སྲིད་ཅུང་ཟད་མཛད་པའོ། །”[38]ཞེས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་གཉིས་བསྡད་པའི་དུས་མཇུག་ལ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་ཅུང་ཟད་མཛད་པར་བཤད་པ་དེས། གུང་སྲོང་ཡབ་ཀྱི་སྔོན་དུ་འདས་ཤིང་དགུང་གྲངས་ཀྱང་ཆུང་ངེས་པ་ཐག་གིས་ཆོད་པ་དང་། བྱེ་བྲག་འཁྲུངས་ལོའི་སྐོར་ལ《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》ལས“སྲས་གུང་རི་གུང་བཙན་ཞེས་པ།  རྒྱལ་པོའི་གདུང་བརྒྱུད་འགྲན་ཟླ་བྲལ་བ་ཅིག་ལྕགས་མོ་སྦྲུལ་གྱི་ལོ་ལ་བྲག་ལྷ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་གཞལ་ཡས་ཁང་དུ་འཁྲུངས་ཏེ།”[39]ཞེས་གུང་རི་གུང་བཙན་ནམ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་ལྕགས་སྦྲུལ་ཏེ681ལོར་འཁྲུངས་ཚུལ་བརྗོད་པ་དང་། 《མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》ལས་ཀྱང“གུང་རི་གུང་བཙན་རྒྱལ་སར་དབང་བསྐུར་ཏེ། །དེ་ཡི་ལྷ་སྲས་མང་སྲོང་མང་བཙན་འཁྲུངས། །གུང་སྲོང་ཆབ་སྲིད་ལོ་ལྔར་མངའ་མཛད་ནས། །བཅོ་བརྒྱད་བཞེས་ཚེ་པོ་ཊ་ལ་རུ་གཤེགས། །གུང་སྲོང་འདི་ཡབ་ཀྱིས་ང་གསུམ་བཞེས་པ་ལྕགས་མོ་སྤྲུལ་ལ་འཁྲུངས། །ལོ་བཅུ་གསུམ་ན་རྒྱལ་སར་བསྐོས། །བཙུན་མོ་འ་ཞ་བཟའ་མོང་རྗེ་ཁྲི་དཀར་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་ལ་སྲས་མང་སྲོང་མང་བཙན་འཁྲུངས།  བློན་མོ་མྱང་མང་པོ་རྗེ་ཞང་སྣང་དང་སྣུབས་བཙན་ཏོ་རེས་བྱས།  ཆབ་སྲིད་ལོ་ལྔ་མཛད་དེ་བཅོ་བརྒྱད་ལ་གཤེགས། །གུང་སྲོང་བང་སོ་དོན་མཁར་མདའ་རུ་བརྩིགས།  གྲལ་ནི་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གཡོན་ན་ཡོད། །མིང་ནི་གུང་ཆེན་གུང་རི་ལགས་སོ་སྐད། །སླར་ཡང་ཡབ་ཀྱིས་རྒྱལ་སྲིད་ཆོས་བཞིན་མཛད། །”[40]ཞེས་མཐུན་པར་བྱུང་མོད། དོན་ལ་ལོ་འདི་མིན་པར629ལོ་ཡིན་ཚུལ་མཁས་པ་ལྡེའུའི《རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ》ལས“བཙན་པོ་གུང་སྲོང་ནི་ཡབ་མ་འདས་པར་ཁོང་འདས་ཏེ། དགུང་ལོ་བཅུ་དགུ་བཞེས།  ཆབ་སྲིད་ལོ་ལྔ།”[41]ཞེས་དང་། ཚལ་པའི《དེབ་ཐེར་དམར་པོ》ལས“དེ་ནས་མོང་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་གྱི་སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་ཆབ་སྲིད་ལོ་ལྔ་བཟུང་། དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ལ་ཡབ་ཀྱི་གོང་དུ་འདས།”[42]ཞེས་དང་། དགེ་བསྙེན་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱི《བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས》ལས《བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས》ལས“སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ། དེས་བཙུན་མོ་གསུམ་ལས། མོ་བཟའ་ཁྲི་མོ་གཉན་གྱི་སྲས། གུང་སྲོང་གུང་བཙན། དེའི་ཞལ་འབྲོས་བྱས་ཏེ་ཡབ་ཀྱི་སྔོན་དུ་འདས་པས་ཕྱེད་ཅེས་བགྱིའོ། །དེས་ཝ་ཞ་བཟའ་མང་པོ་རྗེ་བཞེས་པའི་སྲས་མང་སྲོང་མང་བཙན།……གུང་སྲོང་བཅུ་གསུམ་བཞེས་ནས་ཆབ་སྲིད་ནི། །ལོ་ལྔར་བཟུང་སྟེ་བཅོ་བརྒྱད་ལོན་ནས་འདས། །སླར་ཡང་ཡབ་ཀྱི་རྒྱལ་སྲིད་བཟུང་ངོ་སྐད། །མེས་ཕོ་ཁྱི་ལ་མང་སྲོང་འཁྲུངས་ནས་ནི། །ལོ་སྐོར་གཅིག་ནས་མེས་འདས་མང་སྲོང་དེས། །བཅོ་ལྔར་སྲིད་བཟུང་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་དཔྱིད། །རྩང་གི་བར་སྣང་སྒང་ཞེས་བྱས་འདས་སོ་སྐད། །”[43]ཞེས་དང་། 《ཉི་མའི་རིགས་ཀྱི་རྒྱལ་རབས》ལས“རྒྱལ་པོ་དེས་བཙུན་མོ་བཞིའམ་གསུམ་བཞེས་པའི་མོང་ཟ་ཁྲི་གཉན་ལྕམ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པའི་སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་ཏེ། ལོ་ལྔ་སྲིད་བཟུང་ནས། ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ལ་སྐུ་གཤེགས”[44]ཞེས་པ་དག་གིས་མཚོན་དེ་རྣམས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་ཡར་དེད་པས་རྟོགས་ཤིང་། 629ལོ་འདི་གཞན་རྣམས་ཕལ་གྱིས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཁྲིར་བཞུགས་ལོར་གསུངས་པས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་གུང་སྲོང་འཁྲུངས་ལོ་དང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཁྲིར་བཞུགས་ལོ་འཁྲུལ་བར་ངེས་སོ་སྙམ། ཡང་བཅུ་གསུམ་ན་རྒྱལ་སར་བསྐོས་ཞེས་པ་ལྟར་ན642ལོ་ཡས་མས་སུ་འཁེལ་བས། འདི་དང་རྒྱ་བཟའ་བསུས་པའི་ལོ་ཧ་ལམ་མཐུན་པ་བཅས། འདིས་ཀྱང་རྒྱ་བཟའ་གུང་སྲོང་ལ་བསུས་ཤིང་གུང་སྲོང་གིས་ལོ་དེ་ཙམ་ལ་རྒྱལ་སྲིད་གཉེར་བའི་དོན་གསལ་བཤད་བྱ་ཐུབ་བོ། །

གུང་སྲོང་འཁྲུངས་ཡུལ་སྐོར་ལ《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》དང་མཐུན་པར《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན》དུའང“བཙུན་མོ་ཆུང་མ་མོང་བཟའ་ཁྲི་ལྕམ་ལས། །ལྷ་སྲས་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་ཞེས་བྱ་བ། །ནོར་བུ་འཛིན་དབང་མངོན་སུམ་མི་གཟུགས་སུ། །བྲག་ལྷ་བཀྲ་ཤིས་གཞལ་ཡས་ཁང་དུ་འཁྲུངས། །”[45]ཞེས་བྲག་ལྷ་བཀྲ་ཤིས་ཀྱི་གཞལ་ཡས་ཁང་ཞེས་པར་འཁྲུངས་པར་བཤད།

《ཉི་ལྡེ་བའི་གདུང་རབས》ལས“རྒྱལ་རབས་སུམ་ཅུ་སོ་གསུམ་པ། གུང་སྲོང་གི་ལོ་བཅུ་གསུམ་བཞེས་ནས། ལོ་ལྔར་རྒྱལ་སྲིད་ཡབ་དང་ལྷན་ཅིག་ཏུ་བཟུང་བའི་ལོ་ལྔ་པོ་འདི་མི་བགྲོང་བར་ཡབ་ཀྱི་དྲུག་ཅུ་རྩ་དགུའི་ཁོངས་སུ་འགྲོ། རྒྱལ་པོ་གུང་སྲོང་འདི་ཡབ་མ་གཤེགས་པའི་གོང་དུ་དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ལ་གཤེགས།  ཡབ་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་གཉིས་བཞེས་ནས་གཤེགས། རྒྱལ་རབས་སུམ་ཅུ་སོ་བཞི་པ་གུང་སྲོང་གི་སྲས་མང་སྲོང་མེས་ཕོ་ཁྱི་ལ་འཁྲུངས།  ལོ་སྐོར་གཅིག་ནས་མེས་པོ་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ས་ཕོ་ཁྱི་ལ་གཤེགས་ནས། ཆུ་ཕོ་ཁྱི་ནས་ཆུ་ཕོ་བྱི་ལོ་བར་ལོ་བཅོ་ལྔ་རྒྱལ་སྲིད་བཟུང་།”[46]ཞེས་གུང་སྲོང་གིས་སྲིད་བཞེས་པའི་ལོ་ལྔ་པོའང་ཡབ་ཀྱི་སྲིད་ལོར་བསྲེས་ནས་གླེང་ལུགས་ཡོད་ཚུལ་བསྟན་ལ། དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ལོན་ནས་ཡབ་ཀྱི་སྔོན་དུ་གཤེགས་པ་གོང་སྨོས་ཡིག་ཚང་རྣམས་མཐུན།

ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གི《རྒྱལ་རབས་རིམ་བྱུང》ལས“སྲོང་ལྡེ་བརྩན་དང།  མོང་ཟ་ཁྲྀ་མོ་མཉེན་ལྡོང་སྟེང་དུ་བཤོས་པ་འྀ་སྲས། །གུང་སྲོང་གུང་རྩན་།  གུང་སྲོང་གུང་རྩན་དང་།  ཁོན་ཅོ་མང་མོ་རྗེ་ཁྲྀ་སྐར་དུ་བཤོས་པ་འྀ་སྲས། །མང་སློན་མང་རྩན།”[47]ཞེས་པ་ཞིག་བཀོད་པར། འདིའི་སྲོང་ལྡེ་བརྩན་ནི་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ལ་གོ་དགོས་པ་དང་། ཁོང་གིས་མོང་བཟའ་བཞེས་ཏེ་སྲས་སུ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་འཁྲུངས་ཚུལ་གསལ། དེ་བཞིན་གུང་སྲོང་གཞོན་དུས་ནས་འདས་ནའང་། འ་ཞ་ནས་བསུས་པའི་ཁོན་ཅོ་མང་མོ་རྗེ་ཁྲི་སྐར་ལ་སྲས་མང་སྲོང་མང་བཙན་འཁྲུངས་ཡོད་ཅིང་། སྲས་དེ་ཁོང་མ་གཤེགས་གོང་འཁྲུངས་ཏེ་མེས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐུ་ཚེའི་སྨད་ལ་ནར་སོན་ཚུལ་རིགས་པས་དཔག་ནུས། ཚུལ་འདི《ཡར་ལུང་ཇོ་བོའི་ཆོས་འབྱུང》ལས“རྗེ་དེ་ད་འ་ཞ་ཁོ་འཇོ་མོང་རྗེ་དཀར་ཏི་ཤགས་ཀྱི་སྲས་མང་སྲོང་མང་བཙན་མེ་ཕོ་ཁྱི་ལ་འཁྲུངས། ལོ་བཅུ་གསུམ་ལ་མེས་སྲོང་བཙན་འདས་ནས་རྒྱལ་སར་བཞུགས།”[48]ཞེས་དང་།《དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་གླུ་དབྱངས》ལས་ཀྱང་། གུང་རི་གུང་བཙན“ལོ་བཅུ་གསུམ་ལོན་ཚེ་རྒྱལ་སར་དབང་བསྐུར། བཙུན་མོ་འ་ཞ་བཟའ་ཁོ་འཇོ་མོང་རྗེ་ཁྲི་དཀར་ཏི་ཤགས་བྱ་བ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པས་སྲས་མང་སྲོང་མང་བཙན་འཁྲུངས། གུང་རི་གུང་བཙན་དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ལོན་ནས་གཤེགས། བང་སོ་དོན་མཁར་མདའ་རུ་བརྩིགས། སླར་ཡབ་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་སྲིད་བཟུང”[49]ཞེས་མཐུན་པར་བཀོད་ཅིང་། གུང་སྲོང་གུང་བཙན་དགུང་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་དམ་བཅུ་དགུ་ལས་མ་བཞུགས་ནའང་། དེའི་བར་འ་ཞ་ནས་ཁོན་ཅོ་མང་མོ་རྗེ་བྱ་བ་ཞིག་བཙུན་མོར་བསུས་ཏེ་སྲས་སུ་མང་སྲོང་འཁྲུངས་པ་བསྟན། འདིའི་ཁོན་ཅོ་ཞེས་པ་ནི་བྱང་ཕྱོགས་མི་རིགས་ཀྱི་སྐད་དང་འདྲ་བོ་ཆགས་འདུག་པ་ལ། རྒྱ་ཕྱུག་བསོད་ནམས་ཚེ་བརྟན་ལགས་ནས་ཁོང་གི་འབུམ་རམས་ཕྱི་ཚར་བའི་ཞིབ་འཇུག་དཔྱད་འབྲས་ལས་ཨར་ཐེའི་སྐད་ཀྱི་མིང་བརྡ་ཞིག་ཡིན་པར་འདོད་ཅིང་། དོན་ལ་འ་ཞའི་སྲས་མོ་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་གུང་སྲོང་གུང་རྩན་གྱི་བཙུན་མོར་བསུས་པ་དེར་བསྟན་པ་ཡིན་ཚུལ་བརྗོད།[50]བསྟན་པ་ཕྱི་དར་རྗེས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་མང་པོར་མང་མོ་རྗེ་ཁྲི་སྐར་ལ་ཁོན་ཅོ་མང་མོ་རྗེ་ཁྲི་སྐར་ཏི་ཤགས་ཞེས་ཀྱང་བྱ་སྟེ།  ཧ་ལམ་མང་མོ་རྗེ་དང་ཁྲི་སྐར་ལྟ་བུ་ཀོང་ཇོ་འདི་པ་བོད་དུ་བསུས་རྗེས་བོད་པ་རང་གིས་ཕར་བཏགས་པའི་མིང་ཞིག་ཨེ་ཡིན་འདོད།

《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》ལས“ཝུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་ལོ་བཞི་བཅུ་བསྡད་ནས་ལྕགས་ཕོ་འབྲུག་གི་ལོ་ལ་འདས།”[51]ཞེས680ལོར་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་འདས་པར་བཤད་པ་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་གི་བརྗོད་ལུགས་དང་ཡང་མཐུན་ཞིང་། དེ་ལྟར་ན་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ཐོག་མར་གུང་སྲོང་ལ641ལོར་བསུས་མོད་ཕྱིས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས648ལོར་ཇོ་མོར་བཞེས་མཚམས། ལོ་གསུམ་གྱི་འཕྲོ་སྟེ650ལོར་ཁྲི་སྲོང་བཙན་འདས་པ་དང་བོད་དུ་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུའི་རིང་ལུས་ཏེ་མཐར་གཤེགས་པ་ཡིན་ནོ། །

ཡིན་ནའང་། རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཏུ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་མི་མངགས་ཏེ་ཐེངས་འགར་ཀོང་ཇོ་བསླངས་པ་དང་།  མགར་སྟོང་བཙན་གྱིས་གཉེ་བོ་མགྱིས་ཏེ་ཀོང་ཇོ་བསུ་རུ་ཡོང་བར། ལམ་བར་བཙན་པོ་རང་ཡང་རྨ་སྟོད་དུ་ཕེབས་ཏེ་བསུ་མ་བྱས་པའི་ཚུལ་ཧ་ལམ་གཅིག་མཐུན་དུ་བྱུང་། 《དེབ་ཐེར་སྔོན་པོ》ལས“བོད་ཀྱིས་རྒྱའི་བུ་མོ་བསླངས་པས་མ་བྱིན་པ་ལ། བོད་ཁྲོས་ནས་ལོ་ངོ་བརྒྱད་ཙམ་དུ་འཐབ་མོ་བྱས།  དེར་དམག་ཕྱིར་ལོག་ནས་མགར་སྟོང་བཙན་ལ་གསེར་དང་རིན་པོ་ཆེའི་རིགས་མང་པོ་བསྐུར་ནས་བཏང་བས།  ཐའེ་ཛུང་གི་སྲས་མོ་ཝུང་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ལྕགས་མོ་གླང་ལ་བྱིན།”[52]ཞེས641ལོར་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བག་མར་བརྫངས་ཏེ་བོད་དུ་སླེབས་ཚུལ་བཀོད་པ་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དང་མཐུན། རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་འཁོད་པའི་བཤད་བབ་ལ་གཞིགས་ན། ཀོང་ཇོ་ནི་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ལ་བསུས་པའི་ཚུལ་གསལ་ཞིང་། གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་སྐོར་དེ་ཙམ་མི་གསལ། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་གཙོ་ཆེར་ཐང་གི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྒྱ་མིས་བོད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་གསལ་པོ་མ་གོང་ཞིང་། སྐབས་དེར་གཅིག་ན་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་གཉེན་དོན་འདིར་གཙོ་སྐྱོང་བྱས་སྟབས་མག་པའང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་ཡིན་ཤག་ཤག་བྱས་པ་དང་། གཉིས་ན་སྲས་ཀྱིས་སྲིད་བཟུང་ཡོད་ནའང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་དབུ་རྨོག་མཐོ་དྲགས་པས་ཀུན་གྱིས་བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་སྔར་བཞིན་ཁོང་ཡིན་པར་གོ་བ་བླངས་པས་སོ་སྙམ། གལ་ཏེ་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དུ་བཀོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་བདེན་པར་འདོད་ན་ནི། བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ཁག་ལ་ཞིབ་ཏུ་བསྡུར་དང་བདེན་གཏམ་འབའ་ཞིག་ཡིན་མིན་གསལ་པོར་ངེས་ཤིང་། 《ཐང་ཡིག་གསར་མར》སྲོང་བཙན་ལ་སྲས་མེད་ཅེས་པའི་ཟེར་སྒྲོས་ལས་ཀྱང་།[53]སྐབས་དེའི་རྒྱ་མི་ཚོས་བོད་དོན་སྐོར་ལ་སྔར་བཞིན་རྒྱུས་དེ་འདྲ་མེད་པ་མཚོན་ནོ། །

ཡང་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་སྐོར་འདི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་དུ་ཆེར་མི་གསལ་ཞིང་དེ་ནི་ཕྱིས་སུ་བྱུང་བའི་བློ་བཟོ་ཞིག་མིན་ནམ་ཞེས་འདོད་མཁན་ཡང་ཡོད་མོད། དེའི་སྐོརP.t.1286IIཔ་སྟེ《འོ་ལྡེ་སྤུ་རྒྱལ་བའི་གདུང་རབས་རིམ་བྱོན》ལས“སྲོང་ལྡེ་བརྩན་དང།  མོང་ཟ་ཁྲྀ་མོ་མཉེན་ལྡོང་སྟེང་དུ་བཤོས་པ་འྀ་སྲས།  གུང་སྲོང་གུང་རྩན་།”[54]ཞེས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྲས་སུ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་འཁྲུངས་ཚུལ་ཁ་གསལ་དུ་བྱུང་སྟབས།  དེ་ལ་དོགས་པ་མི་དགོས་སོ། །

བོད་ཀྱི་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་དང་མང་སྲོང་མང་བཙན་སྔ་ཕྱི་བཟློག་སྟེ་ནོར་བའི་ཚུལ་བྲིས་པ་ཡང་མང་མོད། དེའི་གོ་རིམ་ཡིག་རྙིང་དུ་གསལ་བ་བཞིན་བྱས་ཚེ་འགལ་བ་མེད་དོ། །

ལྔ་པ། རྒྱ་མོ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་མྱེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་དང་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་ཚུལ།

གོང་སྨོས་བཞིན་སོང་ན། ཁྲི་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་དོན་གསུམ་པ་སྟེ641ལོར་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བོད་དུ་གུང་སྲོང་གི་བཙུན་མོར་བསུས་པ་ཡིན་ཞིང་། རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་སླེབས་པ་ནས་ལོ་དྲུག་ཡས་མས་གུང་སྲོང་གི་བཙུན་མོར་གྱུར་ཏེ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དང་ཁྱོ་ཤུག་གི་འབྲེལ་བ་བྱུང་མེད། དེ་ནས་ཁོང་དང་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་པ་ཡིན་ཚུལ་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་ཡིག་རྙིང་རང་སྟེང་གི་ཚིག་གིས་ཐག་ཆོད།

རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཀའོ་ཙུང་གིས་སྲིད་བསྐྱངས་རྗེས་སྤྱི་ལོ649པར་སྲོང་བཙན་ཧྥུ་མ་ཏུའུ་ཝེ་རུ་བསྐོས་པ་དང་ཞི་ཧའེ་ཀྱུན་ཝང་གི་ཆོ་ལོ་བསྩལ་པའི་ཚུལ་འཁོད་ཅིང་།[55]དེ་ནི་དོན་ལ་མག་པའི་ཆོ་ལོ་འབའ་ཞིག་ཡིན་པས། རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་སླེབས་པའི་དུས་ལ་ཆོ་ལོ་འདི་མི་སྩོལ་བར་ཀའོ་ཙུང་གི་སྐབས་ལ་སྩོལ་བ་འདིར་བསམ་གཞིག་གཏོང་རྒྱུ་ཡོད་སྙམ་སྟེ། ཧ་ལམ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་རྒྱ་མོ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་སྲས་ཀྱི་བཙུན་མོ་ཤུལ་ལུས་ནས་རང་གི་ཇོ་མོར་བླངས་པའི་དོན་འདི་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་སྲིད་དོ། །ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》སུ“བཙན་མོ:མུན་ཅང་ཀོང་ཅོ:དང་དགུང་ལོ:གསུམ་བཤོས་སོ”[56]ཞེས་པའི་ཚིག་འདི650ལོར་བཙན་པོ་འདས་པའི་མཚམས་དེ་མ་ཐག་ཏུ་བྱུང་བས་ན། ལོ་དེའི་བར་ལ་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་པར་འདོད་དགོས་ལ། དེ་བཞིན་བྱས་ཚེ་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་དང་བཤོས་པའི་ཐོག་མའི་དུས་ནི648ལོ་ཡིན་དགོས་པར་མཐོང་། རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་ཕེབས་པ་ནས་ཆོ་ལོ་དེ་བསྩལ་བའི་བར་ལོ་ངོ་བརྒྱད་ཡས་མས་འགོར་ཞིང་། གལ་ཏེ་རྒྱ་བཟའ་བོད་དུ་བསུས་མ་ཐག་པ་ནས་སྲོང་བཙན་རང་གི་བཙུན་མོ་ཡིན་ཚེ། དེའི་སྐབས་ལ་ཆོ་ལོ་འདི་དག་སྩོལ་དགོས་རྒྱུ་ལ། དེ་བཞིན་མ་བསྩལ་བར་ལོ་བརྒྱད་འགོར་རྗེས་ཀྱི649ལོར་མཚན་དེ་བསྩལ་བར་བལྟས་ན། ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས647ལོའམ648ལོའི་ཡས་མས་ཤིག་ལ་རྒྱ་བཟའ་དངོས་སུ་བདག་གིར་བཞེས་པ་དང་། དེའི་ལོ་ཕྱི་མར་མག་པར་དངོས་སུ་གྱུར་པའི་སྟབས་ལས་ཐང་གིས་གཟོད་ཆོ་ལོ་དེ་བྱིན་པ་ཡིན་པར་བྱས་ན་འགྲིག་ཅིང་། དེ་བཞིན་བྱས་ཚེ།  འདིའི་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་སོ་ཞེས་པ་དང་ཡང་ལྷག་ཏུ་འཕྲོད་དོ། །

ཐང་ཀའོ་ཙུང་ནི649ལོར་ཁྲིར་བཞུགས་པ་ཡིན་པས། ལོ་དེ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་རྒྱ་བཟའ་བཞེས་ནས་ཅང་མ་འགོར་བའི་སྐབས་ཡིན་ཞིང་།  གུང་སྲོང་འདས་པའི་རྗེས་དང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་འདས་པའི་སྔོན་ལོར་འཁེལ་འདུག་སྟབས། དོན་དེ་སྟེས་དབང་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། ཁོ་བོ་སྒེར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ལ། 647ལོར་གུང་སྲོང་སྐུ་གཤེགས་པ་ལ། དབོན་མང་སྲོང་ཆུང་བའི་སྟབས་ལས་མྱེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་སླར་ཡང་རྒྱལ་སྲིད་བཟུང་ཞིང་། དེའི་ཕྱི་ལོ་སྟེ648ལོར་རྒྱ་བཟའ་ཡང་ཁབ་ཏུ་བཞེས། དེ་ནས་ལོ་གསུམ་སོང་བའི650ལོར་སྲོང་བཙན་སྐུ་གཤེགས་པར་བརྟེན། དབོན་མང་སྲོང་མང་བཙན(ས་ཁྱི་སྟེ638ལོར་འཁྲུངས།[57])གྱིས་དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་པ651པའི་སྟེང་སྲིད་བསྐྱངས་པ་ཡིན་ནོ་སྙམ།

རྒྱའི་ཡིག་ཚང་གཞིར་བཟུང་ན། ཐང་གི་ཕོ་ཉ་ཝང་ཞོན་ཚེ་རྒྱ་གར་དུ་ཆས་ཏེ་འཕྲོག་བཅོམ་མྱངས་པར། བོད་ཀྱིས་ཧྲག་དམག་བཏང་ནས་རྒྱ་གར་ལ་དམག་བརྒྱབ་པའི་གནས་ཚུལ་འཁོད་པ་ནི་ཧ་ལམ648ལོ་ཡས་མས་ཙམ་ལ་ཡིན་ཞིང་།[58]ལོ་དེ་ཏག་ཏག་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་འདས་ཏེ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཡང་བསྐྱར་སྲིད་བཟུང་བའི་དུས་ལ་འཁེལ།  དོན་འདི་ཡང་སྟེས་དབང་ཞིག་ཡིན་ནམ་གང་ལྟར་བརྟག་དགོས་པ་ཞིག་གོ །

དབོན་མང་སྲོང་སྐུ་ན་མ་སོན་པའི་སྐབས་ཀྱི་མྱེས་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་སྲས་ཀྱི་བཙུན་མོ་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་རང་གི་ཇོ་མོར་བཞེས་ཏེ་དགུང་ལོ་གསུམ་བཤོས་པའི་ཚུལ་འདི་གོང་སྨོས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ཙམ་མ་ཟད། ཕྱིས་ཀྱི་ཡིག་ཚང་འགའ་རེར་ཡང་ཟུར་ཙམ་ཐོན་ཡོད་དེ། དཔེར་ན《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》ལས“རྒྱལ་པོས་དགུང་ལོ་གསུམ་དགོངས་པ་མཛད་ནས། དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་བཞི་བཞེས་ནས། བོད་ཁ་བ་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་བདེ་བ་ལ་བཀོད་དེ། ལྟོགས་ཕྱུག་ལན་གསུམ་བསྙམས་ནས་ཆོས་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་མཛད།”[59]ཞེས་དགུང་ལོ་གསུམ་དགོངས་པ་མཛད་པར་བརྗོད་པ་ལྟ་བུ་སྟེ།  ཚིག་ངོས་ནས་རྒྱལ་སྲིད་ལས་གཞོལ་བའི་ཚུལ་བསྟན་པ་ཡིན་པར་སྣང་ནའང་། ཧ་ལམ་དགོངས་པ་བཞེས་ཏེ་སླར་ཡང་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་གསུམ་བསྐྱངས་ཤིང་སྲས་ཀྱི་བཙུན་མོ་རང་གིས་བཞེས་པའི་དོན་བསྟན་པའོ་སྙམ།

《རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས》ལས“ཁྱྀའི་ལོ་ལ་བབ་སྟེ། བཙན་པོ་མྱེས:ཁྲི་སྲོང་རྩན:གྱི་སྤུར:ཕྱྀང:བའྀ་རིང:ཁང:ནའ:རིང:མཁྱུད་ཆྀང:བཞུགསྟེ།  བཙན་པོ་སྦོན་ཁྲྀ་མང་སློན་མང་རྩན:མེར་ཀེ་ན་བཞུགས་ཕར་ལོ་གཅིག །”[60]ཞེས་དང་། དེར་མཐུད་ནས“ཕགི་ལོ་ལ་བབ་སྟེ། བཙན་པོ:ཉེན་ཀར་ན་བཞུགས་ཤྀང། ཕྱིང་བར། བཙན་ཕོ:མྱེས:ཁྲྀ་སྲོང་རྩན་གྱྀ:མདའད་བཏང་བར་ལོ་གཅིག །”[61]ཞེས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་འདས་མ་ཐག་པའི650ལོ་དང651ལོའི་མང་སྲོང་མང་བཙན་གྱི་སྐབས་ལ་ཁོང་གི་མཚན་ལ་མྱེས་ཞེས་གསོལ་འདུག་ཅིང་། མཁས་པ་ལྡེའུའི《རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་རྒྱས་པ》ལས་“མེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་”[62]ཞེས་དང་། ནེའུ་པཎྚི་ཏ་གྲགས་པ་སྨོན་ལམ་བློ་གྲོས་ཀྱི《སྔོན་གྱི་གཏམ་མེ་ཏོག་ཕྲེང་བ》ལས་ཀྱང“ཡང་ཡབ་ཀྱིས་རྒྱལ་པོ་བྱས་ནས་གུང་སྲོང་གི་བུ་མང་སྲོང་མང་བཙན་ལ་གཏད་པས། མེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོར་གྲགས་སོ། །”[63]ཞེས་དབོན་མང་སྲོང་གི་སྲིད་གཉེར་ཐོག་མའི་དུས་རིམ་ནང་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོར་མེས་ཀྱི་མཚན་ཐོགས་འདུག་པར་བལྟས་ནའང་། གཅིག་ནས་མང་སྲོང་གི་ཨ་མྱེས་ཡིན་པས་མྱེས་པོ་དང་། གཉིས་ནས་མ་གཞིའི་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་བརྒལ་ཏེ་གཤེགས་པས་ན་མྱེས་ཞེས་སྨོས་པར་ཟད་དོ། །

མཐའ་སྡོམ།

ངེད་ཀྱི་འདོད་པར། རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་སྲས་གུང་སྲོང་གི་བཙུན་མོར་བསུས་མོད་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་བསུས་པར་བློ་བཅོས་དང་། སླར་ཡང་མྱེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་བཞེས་པ་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་མེས་ཨག་ཚོམ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱིས་བཞེས་སོ་ཞེས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དངོས་སྐོར་ཞིག་ཡར་བསྲེས་མར་ལེན་དང་ཡིན་མིན་བཟློག་པར་བྱས་པ་སོགས་ནི། གོང་དུའང་བསྟན་པ་བཞིན་ཧ་ལམ་བསྟན་ཕ་ཕྱི་དར་མགོ་ལ་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་དུས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་སུ་བསྙད་བཏགས་པའི་གཏེར་མའི་རིགས་ཏེ། དཔེར་ན《མ་ཎི་བཀའ་འབུམ》དང《བཀའ་ཆེམས་ཀ་ཁོལ་མ》སོགས་ཀྱིས་ཆོས་སྒྲུང་མང་དུ་བཟོས་པའི་གོ་སྐབས་དང་འབྲེལ་ནས་བྱུང་བར་འདོད་ཅིང་། དེའི་སྟེང་། སྔ་མའི་ལོ་རྒྱུས་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རྒྱུན་འཁྲུགས་པའི་གོ་རིམ་ནང་ལོ་རྒྱུས་ཟོལ་བཅོས་དང་སྔ་ཕྱི་གོ་ལྡོག་གི་རྣམ་པར་སོང་སྟེ་རིམ་གྱིས་སེང་རས་ཀྱིས་བཀབ་པའི་གནས་ཚུལ་དེ་འདྲ་བྱུང་ངོ་སྙམ།

གོང་ཞུས་ལྟར་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ནི་ཐོག་མར་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་ལ་བསུས་ནའང་། གུང་སྲོང་སྔོན་ནས་འདས་ཤིང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་སླར་ཡང་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་པ་སོགས་ཕྱི་ནང་གི་རྐྱེན་མང་པོའི་སྟབས་ལས། རྒྱ་བཟའ་སླར་ཡང་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་ཇོ་མོར་བཞེས་ཏེ་ལོ་གསུམ་ལོན་མཚམས་སྐུ་གཤེགས་པར་གྱུར། དེ་ལ་དབོན་མང་སྲོང་གི་སྲིད་སྐྱོང་དུས་རིམ་ཐོག་མའི་དུས་ལ་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུར་ཉེ་བའི་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་སྔར་བཞིན་བཞུགས་པར་བརྟེན། སྐབས་དེའི་འབོད་སྲོལ་བཞིན་ཁོང་ལ་མྱེས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ཞེས་བོས་ཤིང་། དེ་ནི་མྱེས་ཀྱིས་རྒྱ་བཟའ་ཁབ་ཏུ་གཉེར་བའི་སྐབས་སུ་བྱས་ནའང་འགལ་ཆ་མེད། ཡིན་ནའང་། ཕྱིས་སུ་ལོ་རྒྱུས་ཡག་བཅོས་དང་དོན་རྐྱེན་གཞན་དང་གོ་ནོར་ཐེབས་པ། ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་མཚན་སྙན་རྒྱས་དྲགས་ཏེ་སྲས་ཀྱི་བྱས་པ་མོག་པོར་བཏང་བ་སོགས་རྒྱུ་རྐྱེན་སྣ་ཚོགས་པའི་རྐྱེན་ལས། སྐབས་ཤིག་ནས་རྒྱ་བཟའ་སྔོན་མ་ཡང་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱིས་ཐོག་མར་བླངས་པ་དང་ཕྱི་མ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་གྱིས་བླངས་པ་སོགས། སྔ་ཕྱི་ནོར་འགལ་གྱི་རྣམ་པ་བྱུང་བ་ཡིན་ལ། ཨག་ཚོམ་ཅན་གྱི་མེས་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ཡང་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བཙན་ལ་སྦྱར་ཏེ་མོན་ཡུལ་རྡོར་གཅོད་ཀྱི་དཔེ་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཏེ་ལོ་ངོ་ཆིག་སྟོང་འགོར། བོད་རྒྱ་ཡིག་ཚང་གོ་བསྡུར་ཅིང་བཙན་པོའི་རྒྱལ་རབས་སྔ་ཕྱིའི་གླེང་ལུགས་དག་ལ་དཔྱད་པ་ཞིབ་ཏུ་བཏང་ཚེ། དོན་ལ་རྒྱ་བཟའ་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ་ནི641ལོར་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་གཙོ་སྐྱོང་འོག་གུང་སྲོང་གུང་བཙན་གྱི་བཙུན་མོར་ཆེད་དམིགས་ཀྱིས་བསུས་ཤིང་། གུང་སྲོང་གིས642ལོ་ཡས་མས་ནས་སྲིད་ལོ་ལྔ་བསྐྱངས་ཏེ647ལོར་ཆིབས་འདྲོགས་ཏེ་རྐྱེན་ལམ་དུ་ཤོར་མཚམས། ཚ་བོ་སྐུ་ན་ཕྲ་བའི་སྟབས་ལས་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོས་སླར་ཡང་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས། དེར་མཐུད་ནས། སྲས་ཀྱི་ཤུལ་ལུས་བཙུན་མོ་ཡིན་པའི་འུན་ཤིང་ཀོང་ཇོ648ལོ་ཙམ་ནས་སྲོང་བཙན་རང་གི་ཇོ་མོར་བསྐྱས་བཞེས་ཀྱིས་ལོ་གསུམ་ལོན་མཐར་750ལོར་སྐུ་གཤེགས། འདི་ནི་སྐབས་དེའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་དངོས་འབའ་ཞིག་ཡིན་སྲིད་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚོས་ཐུགས་གཞིག་ནན་ཏུ་བཏང་སྟེ་འདི་འདྲའི་ལོ་རྒྱུས་ཟིན་བྲིས་ཀྱི་ཡོལ་བའི་ཕག་ཏུ་བཀབ་པའི་དོན་རྣམས་རེ་རེ་བཞིན་སླར་མངོན་ཁ་གསལ་བཟོ་རྒྱུ་ནི་དུས་ཀྱི་བླང་བྱ་ཡིན་པས། མཁྱེན་ལྡན་དག་གིས་ཐུགས་ལ་འཇགས་རོགས་ཞུས་པ་ལགས་སོ། །  ། །

P.t.1288《吐蕃编年史》所载“与赞蒙文成公主同住三年”之史实考辨

叶拉太

摘要：敦煌出土古藏文写卷P.t.1288《吐蕃编年史》开头部分由于内容的残缺，至今对其无法进行系统性解读。其中疑惑之一，即是“与赞蒙文成公主同住三年”的解读问题。实际上，文成公主最初是为赞普子贡松贡赞娶之，后因贡松贡赞早年离世，松赞干布于近八十岁高龄再娶文成公主为妃，同住三年。后世文献为了掩盖这一事实，又重点叙述松赞干布的丰功伟业，故将迎娶文成公主之事描述成颇具生动情节的历史传说，其过程中有意或无意篡改了历史真相。从上述记载出发，再结合其他史料能够说明两点：一、文成公主于641年入蕃嫁给贡松贡赞，期间贡松贡赞与父共治国政5年（642-647）；二、松赞干布于648年左右再娶文成公主至650年，从而出现松赞与公主“同住三年”的情况。史学家们将这段历史与赤德祖赞时期的对唐婚姻混淆替换，结果使把松赞干布父子、赤德祖赞父子与两位公主远嫁吐蕃之事颠倒叙述。这一历史叙事混淆了松赞干布父子与赤德祖赞父子及两位赞普时期重要的两次对唐和亲关系史，继而对松赞干布生卒年代的记述也偏离实际，以讹传讹，误传至今。

关键词：松赞干布；麦阿聪；文成公主；贡松贡赞；同住三年

本文系国家社科基金重大招标项目“甘青川滇藏族聚居区藏文地方志资料搜集整理暨《多康藏族史》编纂”（17ZDA209）之阶段性研究成果。

རྩོམ་ཁུངས།《ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་རིག་དེབ།》2025.3