མདོ་ལའི་མཁར་དམར་དང་གེ་སར་རྒྱལ་པོའི་འབྲེལ་བ།

རྩོམ་སྒྲིག སངས་རྒྱས་སྐྱིད། ཡོང་ཁུངས། མཚོ་བྱང་རྩོམ་རིག་རིག་རྩལ་མཉམ་འབྲེལ་ལྷན་ཚོགས། བཤེར་འབེབས། རིན་ཆེན་ཚེ་རིང་།

མདོ་ལའི་མཁར་དམར་ནི་ད་ལྟའི་མདོ་ལ་རྫོང་གི་མཁར་དམར་གྲོང་རྡལ་དུ་ཡོད་ཅིང་། མིང་ལ་ཡ་ཟི་མཁར་དམར་ཞེས་འབོད། དེ་ཡང་ཡ་ཟི་ཞེས་པ་དེང་གི་ཞིབ་འཇུག་པ་འགའ་རེ་ཡིས་ཧོར་གྱི་རིགས་རུས་ཤིག་ཏུ་འདོད་ལ། ལྟ་ཚུལ་འདིར་རང་ཉིད་ཧོར་གྱི་མི་རྒྱུད་དུ་འདོད་པའི་དབྱི་ཀུ་རིགས་ཀྱི་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ཁས་ལེན་ཐོབ་ཡོད།

གནས་འདིའི་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་མཁར་འདི་ནི་གེ་སར་སྒྲུང་ལས་བཤད་པའི་ཧོར་གུར་དཀར་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་ཡ་ཟི་མཁར་དམར་ཞེས་པའི་མཁར་ཤུལ་ཡིན་པར་བཤད། དེ་ཡང་གུར་དཀར་དེ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོར་མ་བསྡད་པའི་སྔོན་ལ་གནས་འདིར་ཡོད་ལ། གུར་དཀར་ཚོ་བ་དེ་ཧོར་གུར་ནག་ཚོ་བ་དང་གུར་སེར་ཚོ་བ། གུར་དཀར་ཚོ་བ་གསུམ་ལས་སྟོབས་ཤུགས་ཆེས་ཆེ་བ་དང་། རྒྱལ་པོ་དག་གཡུལ་ལ་མཁས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་སྟབས། གུར་དཀར་སྟག་ཞུ་རྒྱལ་པོའི་སྐབས་སུ་ཧོར་གྱི་ཚོ་ཁག་གཅིག་གྱུར་བྱས་ཏེ་རྒྱལ་པོར་བསྡད་དེ་རྒྱལ་ས་ཡ་ཟི་དཀར་མོ་རྩེ་སྟོང་དུ་སྤོས།

ཡ་ཟི་མཁར་དམར་ནི་ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་སྐབས་ཀྱི་ས་མིང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་ཚང་མས་ཤེས་གསལ་ལྟར་ཡིན་ལ། མཁར་འདི་གླེང་ན་ཧོར་གྱིས་གླིང་ལ་བཙན་འཛུལ་དང་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་པོས་རང་བསྲུང་གི་ཆེད་དུ་ཧོར་འདུལ་ལ་བྱོན་པའི་གནས་ཚུལ་ཡང་མི་གླེང་ཐབས་མེད་ཆགས་ཡོད་དོ། །

དེ་ཡང་བོད་ཡུལ་དུ་གེ་སར་སྒྲུང་དང་འབྲེལ་བའི་ངོ་མཚར་བའི་ངག་རྒྱུན་ཤིན་ཏུ་མང་ལ། ཡ་ཟི་མཁར་དམར་དང་འབྲེལ་བའི་ངག་རྒྱུན་དེ་ལས་ཀྱང་མང་། མདོ་ལའི་ཡ་ཟི་མཁར་དམར་ལས་གཞན་དབྱི་ཀུ་རིགས་དང་སོག་རིགས་ཀྱི་ཁྲོད་དུའང་ཡ་ཟི་མཁར་དམར་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ཡོད། ལྷག་པར་དབྱི་ཀུ་རིགས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ནི་ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་ལས་ཧོར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་གཙོ་བོ་ཧོར་སེར་རྒྱལ་པོའི་མི་རྒྱུད་ཕྱི་མ་ཡིན་པར་འདོད་པས། ཡ་ཟི་མཁར་དམར་དང་ཁོ་ཚོའི་བར་དུ་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཡོད་དོ། །

གཞན་ཡང་ཧོར་གླིང་གཡུལ་འགྱེད་དུ་གླིང་གི་དཔའ་རྟུལ་ཚ་ཞང་འདན་མ་བྱང་ཁྲ་ཁོང་ཧོར་གྱི་དམག་སྒར་ལ་དཔའ་ཁེར་རྒྱུག་བྱ་སྐབས་ཧོར་གཡག་ལ་སེར་པོ་བརྒྱུད་ན་ཡ་ཟི་མཁར་དམར་ལ་ཐོན་ཚུལ་བཤད་པ་དང་། རྒྱ་ཚ་ཞལ་དཀར་ཁོང་ཨ་ཁུ་ཁྲ་རྒན་གྱི་བཀའ་བཞིན་ཤན་པ་རྨེ་རུ་རྩེ་འཛིན་པར་ཕེབས་སྐབས་ཀྱང་ཁོང་གཉིས་ཡ་ཟི་མཁར་འགྲམ་ནས་ཐུག་ལ་མཇུག་མཐར་ཤན་པ་གངས་དཀར་མེ་རིའི་ཉེ་སར་བྲོས་པར་བཤད་ཚུལ་ལ་དཔགས་ན། ད་ལྟའི་མཁར་དམར་གྲོང་རྡལ་དང་བོད་ཡིག་ཡིག་ཚང་ལས་བྱུང་བའི་ཧོར་ཞེས་པའི་བར་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་འདུག་པ་སྟེ། སོག་པོའི་རྒྱལ་པོ་གོ་དན་དང་ས་སྐྱ་པཎ་ཆེན་གཉིས་ལང་ཇུར་མཇལ་སྐབས་སུ་བོད་ཡིག་ཏུ་ཧོར་གྱི་མི་དང་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཞེས་བྱུང་། ཚུལ་འདི་ལས་བརྟག་ན། སོག་པོ་ཐོག་མར་མདོ་ལ་རིང་མོའི་ལྷོ་རྒྱུད་ནས་ཚུར་ཡོང་ཞིང་། དེ་ཡང་ཁོ་ཚོའི་གོམས་སྲོལ་ལྟར་དེང་གི་རྡོ་རིང་ཉག་གར་ལབ་ཙེ་བསྟད་པར་མངོན། གཞན་རྡོ་རིང་ཉག་ག་འདི་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ནས་མིང་གྲགས་ཆེ་ཞིང་། ཉག་ག་འདི་བཙན་པོའི་དམག་དཔུང་ནུབ་ལྗོངས་སུ་བགྲོད་པའི་ས་གནས་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་སྤེན་མདོ་རྡོ་ས་ཆའི་སྐུ་དགོན་པས་ཀྱང་གསལ་བཤད་བྱ་ཐུབ་ལ། དེ་ལས་གཞན་ཉག་ག་འདིར་བོད་དང་ཐང་རྒྱལ་རབས་གཉིས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་བསླངས་སྟབས་མི་རྣམས་ཀྱིས་རྡོ་རིང་ཉག་ག་ཡང་ཟེར།

ཉག་གར་རྡོ་སྤུངས་རྒྱག་པ་འདི་བོད་དང་སོག་པོ་གཉིས་ཀའི་ཐུན་མོང་གི་གོམས་སྲོལ་ཞིག་དང་ལབ་ཙེའི་ཐོག་མའི་འབྱུང་ཁུངས་ཀྱང་ཡིན་ངེས། བོད་སོག་གང་ཡིན་ཡང་དམག་མིའི་བགྲོད་ལམ་གྱི་ཉག་ཁར་རྡོ་སྤུངས་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་དམག་མིའི་ལམ་རྟགས་སམ་ཡུལ་ལྷའི་སྡོངས་གྲོགས་མཛད་པའི་ཆེད་དུ་ཡིན། རྗེས་སུ་སོག་པོ་རྣམས་ཀྱིས་གསོལ་མཆོད་ཀྱི་ཆོ་ག་སྒྲུབ་ཆེད་རི་མགོར་ལབ་ཙེ་ཆེན་པོ་ཞིག་བསྟད་ཡོད།

སྤྱིར་མཁར་དམར་ས་ཁུལ་འདི་རྨ་ནུབ་དོག་ལམ་ནས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་དུ་བགྲོད་པའི་ལམ་ཐིག་གཙོ་ཤོས་ཡིན་སྟབས། མི་རྣམས་ཀྱིས་ཕལ་ཆེར་སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས13པའི་དུས་མགོར་གནས་འདིར་མཁར་རྫོང་བརྩིགས་ཤིང་མིང་ལ་རི་མགོའི་ལབ་ཙེའི་མིང་ལྟར་མཁར་དམར་དུ་བཏགས། མི་རིང་བར། ལབ་ཙེ་དེ་རིམ་བཞིན་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་གསོལ་མཆོད་བྱ་གནས་སུ་གྱུར་ཅིང་དམངས་ཁྲོད་དུའང་ལབ་ཙེ་བསྟོད་པའི་སྲོལ་བྱུང་། དུས་རབས16པ་ནས་བཟུང་རང་ཉིད་ཧོར་གུར་སེར་རྒྱལ་པོའི་མི་རྒྱུད་དུ་འདོད་པའི་དབྱི་ཀུ་རིགས་ཀྱིས་སྔར་གྱི་ལབ་ཙེའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་འོ་མ་དང་རྩམ་པ། ཕྱུར་བ་གསུམ་གྱིས་ལབ་ཙེ་བསྟད་པས་མིང་ལ་ཚཱ་ཧན་ལབ་ཙེའམ་བོད་སྐད་དུ་དཀར་གསུམ་གྱིས་བསྟད་པའི་ལབ་ཙེ་ཞེས་ཆགས། བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན། མཁར་དེ་རི་བོར་གཏད་ནས་བརྩིགས་ཡོད་ལ། ནུབ་བྱང་དང་ཤར་ནུབ་སོ་སོའི་རིང་ཚད་ལ་སྨི280དང230ཡོད། མཐོ་ཚད་ལ་སྨི6དང་། གྱང་རྟིང་གི་མཐུག་ཚད་སྨི13དང་གྱང་ཁའི་མཐུག་ཚད་སྨི3～5ཡིན། གྱང་གི་བྱང་ངོས་དང་གྲུ་བཞི་བོར་རྟ་གདོང་རེ་དང་། ཤར་དང་ནུབ། ལྷོ་བཅས་སུ་ཞེང་ལ་སྨི11ཅན་གྱི་སྒོ་རེ་འདུག མཁར་སྒོ་སོ་སོར་གཞུ་དབྱིབས་ཀྱི་སྲུང་མཁར་བརྩིགས་ལ། དེའི་ཤར་ནུབ་ལ་སྨི30 དང་ལྷོ་བྱང་ལ་སྨི25 ཅན། སྒོ་ནི་ཞེང་ལ་སྨི5དང་རིང་ཚད་སྨི8ཅན་དུ་འདུག གནའ་ཤུལ་ཤིན་ཏུ་རིན་ཐང་ཅན་ཡིན་སྟབས། 1988ལོའི་ཟླ5པའི་ཚེས18ཉིན་མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་མི་དམངས་སྲིད་གཞུང་གིས་རྫོང་རིམ་པའི་རིག་དངོས་སྲུང་སྐྱོབ་སྡེ་ཚན་དུ་གཏན་ཁེལ་བྱས།

མདོར་བསྡུས་ཏེ་བཤད་ན། ཡིག་ཆ་དང་ངག་རྒྱུན་གང་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་བཤད་ཀྱང་མདོ་ལའི་ཡ་ཟི་མཁར་དམར་འདི་ཧོར་གྱི་མཁར་ཤུལ་ཞིག་ཡིན་པ་བསྙོན་དུ་མེད་ལ། འདིར་བཤད་པའི་ཧོར་ཞེས་པའི་ནང་དུ་ཨ་མདོའི་བོད་རིགས་དང་དབྱི་ཀུ་རིགས། སོག་རིགས་བཅས་འདུས་སོ། ། གསར་རྙེད་འདི་དག་གིས་གེ་སར་སྒྲུང་གི་བཤད་ཚུལ་ལ་དོན་དངོས་ཀྱི་བདེན་དབང་རྙེད་པར་མ་ཟད། མདོ་ལའི་མཁར་དམར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གནས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བགྱི་བར་རྒྱུ་ཆ་རྩ་ཆེན་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་འདུག་གོ །

ཨ་སྒྲོལ་གྱིས་བྲིས་ཤིང་ཕག་མོ་དོན་གྲུབ་ཀྱིས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།

祁连红城与格萨尔王的关系

峨堡古城位于祁连县峨堡镇，藏语称之为“雅斯·夸日玛”。“雅斯”是霍尔国的城池名称。研究霍尔国的学者认为，“雅斯”指的是姓氏，这一点在自认为是霍尔人后裔的裕固族人中也得到了认可，“夸日玛”意为红城。当地藏族认为这座红城是《格萨尔王传》中白帐汗王的宫殿——雅斯·红城，其与霍雅拉色沃在一起。

据说白帐汗王在未成为霍尔国的统帅之前，他就居住在这座红城内。由于白帐汗王在霍尔国的三个牙帐中势力最强，且历代白帐汗王都有勇有谋，所以到了白帐汗王阿南达西时，他统一了霍尔国成为大霍尔国的统帅，并从红城移住到了噶茂泽墩城，也叫雅斯·噶茂泽墩城。

众所周知，“雅斯·红城”是霍岭大战中的一个重要地名，提起它，免不了要谈谈这场战争的缘由和性质，其实霍岭大战就是以霍尔国入侵岭国和岭国的格萨尔讨伐霍尔国的自卫反击战而展开的。

而在藏区，到处都流传着许多关于《格萨尔王传》的神奇故事，尤其是雅斯·红城的故事。这些故事大多是由藏族人讲述的。然而，祁连县峨堡镇的红城，除了藏族以外，裕固族和蒙古族也在讲述关于这座红城的故事。其中裕固族人更是认为他们是《霍岭大战》中黄帐汗国的后裔，而黄帐汗国又被认为是霍尔国的主要族源，所以，这座霍尔国的雅斯·红城与他们有着必然的文化联系。

另外，《霍岭大战》中还讲到，在岭国准备攻打霍尔国时，岭国将领察香·达玛长途跋涉，从岭国腹地到达霍尔国的腹地霍·雅拉色沃。当他来到雅拉色沃时，看到红城的东面是霍尔国的百万兵营，尽管如此，他还是单枪匹马攻入霍尔国的百万兵营之中。又说，在岭国将领嘉察·霞噶按照岭国总管王——叉根的命令，前往白帐汗国捉拿辛巴·梅乳孜时，两人在红城附近短兵相接。最后，辛巴·梅乳孜逃往岗什卡雪山（今门源境内）。

现在认为，峨堡镇现有的名称与藏文史料中的“hor（霍尔)”有关。我们知道，蒙古大汗阔端曾在凉州会见萨迦班智达时，藏文史料将此时的蒙古人称为“霍尔人”或“霍尔阔端王”。由此推测，蒙古人当时从扁都口进入祁连山南麓的红城时，曾按照蒙古人的习俗在今峨堡岭垭口修建了小型的鄂博。其实峨堡岭在吐蕃时期很有名，吐蕃从这个垭口数次进入河西走廊，扁都口的石佛寺就是最好的佐证。后还听说，吐蕃与大唐曾在这个垭口立有唐蕃石壁，所以当地人也将这个垭口称之为“多让尼卡”。

当然，吐蕃也与蒙古人有着同样的习俗，那就是喜欢在每座山的垭口堆放石头，这就是早期拉孜的起源。且不论是藏族还是蒙古族，其表达的意思都是相同的，即行军路标，祈祷神保佑行军或行人，一路平安。

再后来，蒙古人在西南山梁处修建了一座大型的鄂博，兼具烽火台和祭祀的功能。而峨堡作为河西走廊通往青藏高原的交通要道，其战略位置极为重要。大约在13世纪初，人们在此修建了一座城池，并以山梁上的鄂博命名。不久之后，鄂博又引申为与藏传佛教有关的山神祭祀台，人们在此祈祷“鄂博”神保佑行人路途平安，民间也逐渐形成了祭鄂博的习俗。到了16世纪时，自称是黄帐汗国后裔的裕固族在原有的鄂博基础上，用牛奶、糌粑及曲拉等进行祭祀，因此称之为“察汗峨堡”，意为用“三白”（牛奶、糌粑和曲拉）祭祀的峨堡。

实地考察，该城池倚山而建，城廓南北长280米，东西宽230米，城墙残高6米，底宽13米，顶宽3米～5米，北城墙中及城四角各有一个马面，正东、西、南各有一个城门，门宽11米，城门外均有瓮城，东西30米，南北25米，瓮城门宽5米，长8米，呈弧形，夯土层厚10～12厘米，城内建有城隍庙，而城外的点兵台和烽燧遗址，依稀遗存。1988年5月18日，青海省人民政府公布其为县级文物保护单位。

综上所述，现诸多证据均指向祁连县峨堡镇的“雅斯·红城”实为霍尔人的城池。霍尔人包含安多的藏族、裕固族及部分蒙古人等。以上发现不仅为《格萨尔》史诗中的相关记载提供了有力的现实佐证，更使得祁连县峨堡镇的红城故事在历史研究中具备了不可多得的史料价值。

阿卓编写，角巴东主审定。